تغذیه نوزاد

مراکز بزرگ علمی و سازمان ‏های بهداشتی و تحقیقاتی در سراسر دنیا و سازمان بهداشت جهانی(WHO)، به مادران توصیه می کنند در طول چهار تا شش ماه اول زندگی کودک فقط شیر خود را به او بدهند، این عمل به اصطلاح تغذیه انحصاری با شیر مادر نامیده می شود. در این تغذیه تجویز قطره های کمکی (ویتامین، آهن) ممنوعیتی نداشته ولی استفاده از آب، آب قند، چای، شیشه، پستانک و موارد دیگر ممنوع است.

مزایای شیر مادر آنقدر زیاد است که محققان و مولفان کتب فراوان و قطوری در مورد آن نوشته اند. در اینجا با توجه به لزوم رعایت ایجاز و برای اجتناب از خسته کننده شدن بحث فقط به برخی از این مزایا اشاره ای گذرا خواهیم داشت:

1- شیری را که خداوند برای نوزاد قرار داده، با شیر مصنوعی که ساخته دست بشر است، قابل مقایسه نیست، چرا که انسان خود مخلوقی بزرگ است.

2- آب شیر مادر کاملا متناسب با نیاز نوزاد و شیر خوار می باشد. به همین دلیل حتی در مناطق گرم و کویری و در فصل تابستان شیرخواری که تغذیه او با شیر مادر است، نیازی به دادن آب اضافی ندارد.

3- پروتئین شیر مادر به آسانی هضم می شود، حساسیت ‏زا نیست و مقدار آن چنان تنظیم شده که فشار زیادی بر کلیه شیرخوار وارد نمی کند و به آن آسیب نمی رساند.

4- چربی شیر مادر هضم آسان‏ تری داشته، ترکیب آن متناسب با نیازهای شیرخوار است و به رشد مغز کودک کمک می کند.

5- قند مخصوصی که در شیر مادر وجود دارد بیشتر از قند شیر گاو است. به همین دلیل رشد مغزی نوزاد انسان بیشتر از سایر حیوانات می باشد، به طور کلی شیر هر حیوانی مخصوص نوزاد و شیرخوار همان حیوان می باشد و برای تغذیه شیرخوار انسان توصیه نمی شود.

6- مواد معدنی و ویتامین‏ ها هم متناسب با نیاز نوزاد در شیر مادر موجود است و غلظت آن با شیر گاو تفاوت دارد.

7- مواد ایمنی‏ زای فراوانی در شیر مادر وجود دارد که از عفونت های مختلف گوارشی و تنفسی در کودک جلوگیری می کنند.

8- با مصرف شیر مادر، حساسیت های مختلف در شیر خوار دیده نمی شود.

9- شیوع خونریزی های گوارشی و کم خونی ها در مصرف کنندگان شیر مادر کمتر است.

10- احتمال ایجاد انواع سرطان ها در کودکانی که با شیر مادر نغذیه شده اند، کمتر است.

11- با مصرف شیر مادر سوء تغذیه و چاقی (بیماری خطرناکی که عوارض آن کمتر از سوء تغذیه نیست) در نوزاد دیده نمی شود.

12- سکته های قلبی در مصرف کنندگان شیر مادر کمتر دیده می شود.

13- ضریب هوش نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند بالاتر از کسانی است که شیر مادر نخورده اند.

14- روابط عاطفی مادر و فرزند، در صورت تغذیه با شیر مادر، بیشتر و عمیق تر می‏ شود.

15- مادرانی که شیرخوار خود را به طور انحصاری از پستان خود تغذیه می کنند به ویژه در چند ماه اول (بعد از زایمان)، در واقع بهترین وسیله برای پیشگیری از حاملگی را به کار می برند (البته به شرط آنکه مادر عادت ماهانه نشود).

دفعات تغذیه با شیر مادر

مادر نباید تغذیه کودک خود را بر اساس ساعت و یا جدول خاصی تنظیم کند، بلکه شیرخوار باید هر زمان و به هر مقدار که مایل باشد، پستان مادر را بگیرد. ظرفیت یا حجم معده نوزاد در بدو تولد 60-30 سی سی(میلی لیتر) است که در یک ماهگی به 150-90 و در یک سالگی به 240 سی سی می رسد به همین دلیل در ابتدا دفعات تغذیه شیرخوار بیشتر است و با افزایش سن به دلیل بزرگ شدن معده و ازدیاد ظرفیت آن، تعداد دفعات شیر خوردن کمتر ولی حجم شیری که دریافت می شود بیشتر می گردد.

باورهای غلط در مورد شیر مادر

برخی از مادران شیر خود را بدون هیچ دلیل معقولی و بر اساس باورهای غلط قطع کرده و شیرخوار خود را با شیر خشک یا شیر گاو تغذیه می کنند و یا باورهای غلط مادر سبب می شود شیر کمتری به فرزند خود بدهد و از مواد دیگری برای تغذیه او استفاده کند. به هر حال نتیجه آن می شود که شیرخوار از این نعمت بزرگ خدادادی محروم شده و در معرض خطرات زیادی قرار گیرد. این باورهای غلط از نظر پزشکی به هیچ وجه قابل قبول نمی باشند.

حال به تعدادی از این باورهای غلط اشاره می کنیم:

1- باور غلطی است که: دادن شیر خشک یا شیر گاو سبب رشد بیشتر کودک می شود. حقیقت این است که: این کار عوارض زیادی برای شیرخوار دارد و به هیچ وجه توصیه نمی¬شود، مادر می تواند با دادن بیشتر شیر خود رشد بیشتر کودکش را تضمین کند و از حوالی شش ماهگی غذای کمکی را شروع کند. 

2- باور غلطی است که: برخی مادران به طور ارثی قادر به شیر دادن به کودک خود نیستند. حقیقت این است که: این مساله غلط می باشد و مادران توصیه‏های زیر را برای افزایش ترشح شیر مورد توجه قرار دهند:

- مادر باید متقاعد شود که فقط پستان هایش را به شیرخوار بدهد.
- تغذیه شیرخوار باید به طور مکرر و هر بار از هر دو پستان باشد.
- به شیرخوار باید اجازه داد تا هر مقدار که می خواهد پستان را بمکد.
- شیرخوار را به خوبی در آغوش خود نگاه دارد و نوک پستان و ماهک آن را کاملا درون دهان کودک قرار دهد.
- در چهار تا شش ماه اول فقط با شیر خود، کودک را تغذیه کند.
- از دادن پستانک(گول زنک) و شیشه شیر خودداری کند.

3- باور غلطی است که: تغذیه با شیر مادر مشکلات زیادی به همراه دارد. حقیقت این است که: برعکس، در صورت تغذیه با شیر مادر خستگی او، سرگردانی او، اتلاف وقت او و بسیاری از مشکلات دیگری که در صورت عدم شیردهی بروز خواهند کرد، وجود ندارد و سبب علاقه‏مندی بیشتر مادر به فرزندش شده وابستگی بین آن دو را بیشتر میکند. 

4- باور غلطی است که: استراحت کردن مادر در روزهای اول پس از زایمان با شیردهی منافات دارد. حقیقت این است که: البته خستگی مادر می تواند سبب کاهش شیرش شود و لازم است که به اندازه کافی استراحت کند ولی این مساله در امر شیردهی مشکل ایجاد نمی کند. 

5- باور غلطی است که: شیر مادر در روزهای اول کم است. حقیقت این است که: تولید شیر مادر متناسب با رشد شیرخوار به تدریج افزایش می یابد و در دو سه روز اول همان مقدار آغوزی که ترشح می شود برای رفع نیاز نوزاد کفایت می کند. 

6- باور غلطی است که: آغوز برای نوزاد سنگین است. حقیقت این است که: آغوز مملو از مواد ایمنی‏زا، پروتئین‏های با ارزش و ویتامین A فراوانی است. وجود تمام این مواد برای سلامت شیرخوار ضروری است و تغذیه نوزاد با آغوز سبب تداوم شیردهی خوب مادر می شود.

7- باور غلطی است که: شیر مادر ممکن است کمتر از نیاز نوزاد یا شیرخوارش باشد. حقیقت این است که با توزین کودک و کنترل دفعات ادرار او، می توان به کفایت شیر دریافتی پی برد. نباید عجولانه رشد نکردن کودک را به کم بودن شیر مادر نسبت داد، ممکن است پستان مادر پر از شیر باشد ولی بدلیل روش غلط شیر دادن و مکیدن ناموثر و ناکافی نوک پستان، شیر خوار به مقدار کافی شیر در یافت نکند یا ممکن است کودک شیر کافی بخورد، ولی به دلیل وجود اختلال یا بیماری، رشد نکند که در این صورت باید بررسی بیشتر توسط پزشک او انجام شود. 

8- باور غلطی است که: شیردهی باید بر اساس یک برنامه زمان بندی شده، سر ساعات مشخص انجام شود. حقیقت این است که: باید شیرخوار بر اساس تمایل و نیازش شیر بخورد. 

9- باور غلطی است که: شیر ممکن است در پستان مادر فاسد شود. حقیقت این است که: شیر در پستان مادر فاسد نمی شود.

10- باور غلطی است که: بیماری‏ های مادر با شیردهی به کودکش منتقل می شود. حقیقت این است: نه تنها شیر مادر سبب بیمار شدن کودک نمی شود، بلکه با توجه به عوامل دفاعی موجود در آن جلوی بیماری کودک را هم می گیرد. 

11- باور غلطی است که: در صورت بیماری شیرخوار باید شیر مادر قطع شود. حقیقت این است که: ضرورت شیر مادر هنگام بیماری کودک بیش از سایر مواقع است. چرا که سبب تسریع روند بهبود او می شود.

12- باور غلطی است که: مادر توانایی تغذیه نوزادان چند قلورا ندارد. حقیقت این است که: مادر توان شیر دادن به بیش از یک نوزاد را دارد به شرطی که آنها را در مکیدن پستان آزاد بگذارد و سایر موارد ذکر شده فوق را رعایت کند. 

13- باور غلطی است که: فرزندان دختر و پسر با هم فرق دارند. حقیقت این است که: نیاز غذایی نوزاد پسر با دختر فرقی ندارد و تبعیض بین آنها برای مادر مسئولیت شرعی و انسانی دارد. 

14- باور غلطی است که: کوچک بودن حجم پستان نشانه عدم کفایت شیر موجود در آن است. حقیقت این است که: میزان تولید شیر در پستان ارتباطی به اندازه آن ندارد. 

15- باور غلطی لست که: مادر و فرزند را باید جدا از هم نگاه داشت. حقیقت این است که: هر چه تماس مادر و شیرخوار بیشتر باشد ترشح شیر هم بیشتر می‏شود.

16- باور غلطی است که: کودک نارس یا کم‏وزن نمی‏تواند شیر مادر را بخورد. حقیقت این است که: بهترین غذا برای کودک نارس و کم‏وزن شیر مادر خودش است.

17- باور غلطی است که: شیر مادر با مصرف آنتی بیوتیک‏ها کم یا قطع می‏شود. حقیقت این است که: آنتی بیوتیک‏ها روی ترشح شیر اثری ندارند. 

18- باور غلطی است که: رقیق یا غلیظ بودن شیر مادر برای بچه مضر است.

19- باور غلطی است که: گریه و بی‏‏قراری شیرخوار به دلیل کمی شیر است. 

20- باور غلطی است که: وقتی فرزند پستان را با میل کمتری بگیرد، شیر مادر کم شده است. 

21- باور غلطی است که: وقتی مادر نتواند شیر خود را به اندازه روزهای قبل بدوشد، شیرش کم شده است. 

22- باور غلطی است که: بیدار شدن کودک در طول شب به دلیل کمی شیر مادر است. 

23- باور غلطی است که: بدی وضعیت اقتصادی سبب افت کیفیت شیر مادر می‏شود. حقیقت این است که: بررسی‏ ها نشان می‏دهند تغذیه مادر اثر زیادی روی کیفیت شیر او ندارد.

24- باور غلطی است که: مصرف غذاهای مسموم یا سرد روی کمیت و کیفیت شیر اثر می‏گذارد. 

25- باور غلطی است که: در صورت مصرف دارو باید مادر شیرش را قطع کند. حقیقت این است که: فقط تعداد بسیار کمی از داروها، با ادامه شیردهی مادر منافات دارند. از مصرف خود سرانه دارو اجتناب کنید و حتما با پزشک خود مشورت کنید.

26- باور غلطی است که: در صورت بروز زردی در کودک باید شیر مادر را قطع کرد. حقیقت این است که: قطع شیر مادر نه تنها سبب بهبود زردی نمی‏شود بلکه ضررهای زیادی به کودک می‏زند. 

27- باور غلطی است که: در صورت منفی بودن فاکتور Rh در مادر، باید شیر را قطع کرد. حقیقت این است که: منفی بودن این فاکتور در خون مادر اثری روی شیر نداشته و سبب بروز زردی بدنبال تغذیه کودک با شیر مادر نمی‏شود. 

28- باور غلطی است که: شل و اسهالی بودن مدفوع شیرخوار ناشی از نامناسب بودن شیر مادرش است. حقیقت این است که: مدفوع شیرخوار ممکن است بسایر نرم و شل باشد. که این امر اختلال محسوب نمی شود.

29- باور غلطی است که: در صورت گرم بودن هوا دادن آب، آب قند و چای همراه شیر مادر ضرورت دارد. حقیقت این است که: حتی در گرمترین مناطق، شیر مادر به اندازه نیاز کودک، حاوی آب می‏باشد و دادن آب یا آب قند یا چای توصیه نمی‏شود. 

30- باور غلطی است که: نفخ نوزاد به دلیل شیر مادر است. حقیقت این است که: در مصرف‏ کنندگان شیر گاو نفخ بیشتر و شدیدتر است. 

31- باور غلطی است که: عصبانیت مادر به دلیل شیر دادن است. حقیقیت این است که: با شیر دادن، مادر آرامش بیشتری می‏یابد. البته توجه داشته باشید اضطراب و ناراحتی مادر می‏تواند سبب کم شدن شیر او شود.

32- باور غلطی است که: مادر باید فاصله شیردهی را زیاد کند تا تولید شیر در او بیشتر شود. حقیقت این است که: هر چقدر کودک بیشتر زیر پستان مادر باشد و شیر بخورد ترشح شیر تسهیل می‏ شود. 

33- باور غلطی است که: قبل از 4 ماهگی دادن غذای کمکی به شیرخوار سبب افزایش رشد او می ‏شود. حقیقت این است که: کلیه نیازهای غذایی کودک تا سن 4 الی 6 ماهگی توسط شیر مادر تامین می‏شود و بدن کودک تا این زمان توانایی دریافت غذاهای دیگر را ندارد. 

34- باور غلطی است که: دادن غذای کمکی قبل از خوردن شیر در سال اول بهتر است. حقیقت این است که: تا پایان سال او باید قسمت اصلی نیاز غذایی کودک از طریق شیر مادر تامین شود و توصیه می‏شود ابتدا شیرخوار از پستان مادر تغذیه شود و بعد غذای کمکی به وی داده شود.

35- باور غلطی است که: در صورت بروز ترک در نوک پستان باید شیر را قطع کرد. حقیقت این است که: ترک پستان به دلیل روش غلط شیردهی است. باید شیردهی با روش درست ادامه یابد. (یعنی کل ماهک دور نوک پستان درون دهان بچه قرار گیرد.)

36- باور غلطی است که: در صورت بروز عفونت در پستان باید شیر را قطع کرد. حقیقت این است که: عفونت‏های معمولی پستان دلیلی برای قطع شیر نیستند. اگر آبسه ایجاد شده باشد، با تشخیص پزشک موقتاً شیردهی را تا انجام درمان کافی قطع می‏کنیم.

37- باور غلطی است که: در صورت بروز حاملگی در ضمن شیردهی باید بلافاصله شیر را قطع کرد. حقیقت این است که: ادامه شیردهی تا ماه پنجم حاملگی اشکالی ندارد.

38- باور غلطی است که: اگر فرزند قبلی مرده باشد، نباید مادر به کودکش شیر بدهد. حقیقت این است که: مرگ یک کودک علل متعددی دارد و ناشی از شیر مادر نمی‏ باشد.

39- باور غلطی است که: مادران لاغر قادر به تغذیه کودکان خود نیستند. حقیقت این است که: جثه مادر ارتباطی با میزان ترشح شیر ندارد.

40- باور غلطی است که: در صورت مصرف قرص‏ های جلوگیری از حاملگی باید شیر را قطع کرد. توصیه می‏ شود در دوران شیردهی از قرص های minipill که استروژن ندارند و روی شیر مادر اثر ناچیزی دارند، استفاده شود. قرص ‏های LD و HD که استروژن دارند می‏توانند در شیر مادر اختلال ایجاد کنند. 

41- باور غلطی است که: بدنبال تغذیه کودک با شیر مادر اندام تغییر شکل می‏یابد. حقیقت این است که: بدنبال شیردهی در واقع چربی‏های ذخیره شده در دوران حاملگی تحلیل می‏روند.

42- باور غلطی است که: ریزش موی سر مادر بدنبال تغذیه شیرخوار می‏باشد.حقیقت این است که: شیردهی هیچ ارتباطی با ریزش موی سر مادر ندارد.
خلاصه آنکه باورهای فوق هیچ یک اساس علمی و عقلی نداشته و پزشکان معتقدند که هر مادری تحت هر شرایط اقتصادی، اجتماعی و روانی می‏تواند و باید کودک خود را با شیر خودش تغذیه کند.

در صورت بروز هر مشکلی در این راه و یا در زمان شروع تغذیه کمکی باید با پزشک مشورت شود.

مادران عزیر توجه کنند که هفته اول برای شیردهی موفق، اهمیت زیادی دارد. در روزهای اول مادر می‏ تواند در هر نوبت از هر دو پستان خود برای شیر دادن استفاده کند ولی پس از چند روز وقتی شیر مادر افزایش یافت می توان در هر دو نوبت تغذیه شیرخوار به یک پستان اکتفا کرد.

شیرخوار با 5 الی 20 دقیقه مکیدن، پستان مادر را خالی می کند و بررسی ها نشان می دهند که ظرف دو ساعت 70 درصد شیر تخلیه شده دوباره در پستان ساخته می‏ شود.