تغذیه در اسهال و استفراق کودکان

اسهال و استفراغ در کودکان می‌تواند ناشی از عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، یا سایر عوامل باشد و منجر به کم‌آبی بدن و از دست رفتن الکترولیت‌ها شود. تغذیه مناسب و مدیریت صحیح این مشکلات می‌تواند به بهبود سریع‌تر کودک کمک کند و از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کند. در ادامه به راهنمای تغذیه و مراقبت‌های لازم در این شرایط پرداخته شده است:

مرحله اول: مدیریت کم‌آبی

1. تامین مایعات:

• محلول‌های او آر اس (ORS): بهترین راه برای جایگزینی مایعات و الکترولیت‌ها استفاده از محلول‌های او آر اس است که در داروخانه‌ها موجود است. این محلول‌ها حاوی نسبت مناسبی از نمک و قند هستند که به جذب بهتر آب کمک می‌کنند.
• آب: در صورت عدم دسترسی به ORS، می‌توان از آب جوشیده خنک شده استفاده کرد. بهتر است از دادن آب شیرین شده یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین و گاز خودداری شود.
• آب نارگیل: آب نارگیل طبیعی می‌تواند یک جایگزین خوب برای تامین مایعات و الکترولیت‌ها باشد.

2. تامین مایعات به صورت مکرر:

• مایعات را به صورت مکرر و در مقادیر کم به کودک بدهید تا از کم‌آبی جلوگیری شود.

مرحله دوم: تغذیه بعد از کاهش استفراغ

1. شروع با غذاهای سبک:

• غذاهای نرم و سبک: پس از کاهش استفراغ، می‌توان با غذاهای نرم و سبک مانند برنج سفید، موز، سیب پخته، و نان تست شروع کرد.
• پوره سیب: پوره سیب بدون شکر اضافه می‌تواند معده را آرام کند و فیبر محلول آن به جذب آب کمک می‌کند.
• موز: موز به دلیل محتوای بالای پتاسیم، به بازسازی الکترولیت‌ها کمک می‌کند.

2. تغذیه متعادل و تدریجی:

• مصرف کم‌چربی: از غذاهای کم‌چرب استفاده کنید تا معده کودک تحریک نشود.
• پرهیز از محصولات لبنی: تا زمانی که علائم بهبود نیافته‌اند، بهتر است از مصرف محصولات لبنی خودداری شود مگر اینکه محصولات لبنی خاصی مانند ماست‌های پروبیوتیک توصیه شود.
• غذاهای حاوی پروبیوتیک: ماست پروبیوتیک می‌تواند به تعادل میکروبیوم روده و کاهش مدت زمان اسهال کمک کند.

3. پرهیز از غذاهای محرک:

• غذاهای چرب و سنگین: از غذاهای چرب و سنگین که هضم آن‌ها دشوار است خودداری کنید.
• غذاهای تند و ادویه‌دار: غذاهای تند و ادویه‌دار می‌توانند معده را تحریک کنند.
• آب‌میوه‌های شیرین و نوشابه: این نوشیدنی‌ها می‌توانند اسهال را تشدید کنند و باید از آن‌ها پرهیز کرد.

مرحله سوم: بازگشت به تغذیه عادی

1. بازگشت تدریجی به رژیم غذایی عادی:

• مصرف تدریجی غذاهای معمولی: به تدریج غذاهای معمولی و مورد علاقه کودک را به رژیم غذایی او بازگردانید، اما مراقب باشید که این کار به آرامی و در طول زمان انجام شود.

2. تامین تغذیه متعادل:

• پروتئین‌ها: اضافه کردن منابع پروتئینی مانند مرغ پخته، تخم‌مرغ، و ماهی می‌تواند به بازگشت انرژی و تقویت کودک کمک کند.
• سبزیجات و میوه‌ها: مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه که به راحتی هضم می‌شوند می‌تواند به تامین ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز کودک کمک کند.

تغذيه در کودکان لاغری که دچار اسهال و استفراغ شدند:
اسهال از علل مهم مورتالیتی و موربیدیتی کودکان در کشورهای در حال توسعه و نیز از علل مهم سوء تغذیه می‌باشد. در سال ۲۰۰۳ حدود ۸۷/۱ میلیون کودک زیر ۵ سال به دلیل اسهال فوت کرده که ۸۰% آن‌ها کمتر از ۲ سال داشته‌اند. در کشورهای در حال توسعه به‌طور متوسط هر کودک زیر ۳ سال در هر سال حدود ۳ بار به اسهال مبتلا می‌شود.
در طول اسهال آب و الکترولیت از دست رفته و سبب دهیدراتاسیون می‌شود.
از نظر دکتر فرهت به دلایل زیر ممکن است سوء تغذیه ایجاد شود:
۱) کاهش دریافت مواد غذایی به دلیل بی اشتهایی و عادات غلط غذایی.
۲) کاهش جذب به دلیل عبور سریع مواد غذایی، کاهش دی ساکاریدها و غلظت اسیدهای صفراوی.
۳) افزایش نیاز به مواد غذایی به دلیل افزایش نیازهای متابولیکی، ترمیم آسیب وارد به روده و جبران پروتئین از دسته رفته.
در حقیقت اسهال بیشتر یک بیماری تغذیه‌ای می‌باشد و مرگ به دلیل اسهال بیشتر در بیماران مبتلا به سوء تغذیه به خصوص نوع شدید دیده می‌شود. سوء تغذیه، خود سبب افزایش تعداد دفعات و طولانی شدن اسهال می‌شود که با تغذیه مناسب در طول اسهال و پس از آن این سیکل معیوب شکسته می‌شود.
دو اصل مهم در درمان اسهال شامل جایگزینی آب و الکترولیت و ادامه تغذیه مناسب می‌باشد. در کودک مبتلا به اسهال نباید تغذیه معمول قطع و یا رقیق شود. همیشه باید تغذیه با شیر مادر ادامه یابد. هدف از تغذیه مناسب استفاده از مواد غذایی غنی از انرژی در طول اسهال و پس از آن است. اشتها در کودکان با اسهال آبکی پس از اصلاح دهیدراتاسیون ولی در بیماران با اسهال خونی دیرتر به حال طبیعی بر می‌گردد. باید سعی شود هر چه زودتر امکان تغذیه نرمال انجام شود. تغذیه مناسب سبب تسریع در ترمیم مخاط روده و بهبود عملکرد آن و نیز بازگشت سریع‌تر عملکرد لوزالمعده، کاهش دوره بیماری و شدت اسهال و در نتیجه پیشگیری از افت وزن و سوء تغذیه می‌شود. در صورت محدود کردن یا رقیق کردن غذا، اسهال طولانی‌تر شده، عملکرد روده آهسته‌تر به نرمال برگشته و اختلال در وزن‌گیری و حتی کاهش وزن دیده می‌شود. نوع غذای مصرفی بستگی به سن کودک، پاترن غذایی قبل از بیماری و وضعیت اجتماعی بیمار دارد.
برای شیرخوار در هر سنی که باشد، باید تغذیه با شیر مادر ادامه یابد، در صورت استفاده از فرمولا، باید بدون این‌که رقیق شود، استفاده گردد. در شیرخوار بالاتر از ۶ ماه تغذیه تکمیلی بیشتر به کودک داده شود. می‌توان از ماست، سوپ، تخم‌مرغ، غلات، غذاهای نشاسته‌ای، گوشت، ماهی، حبوبات و سبزیجات استفاده کرد.
چند شرط را باید در نظر گرفت: مواد غذایی توصیه شده از نظر فرهنگی قابل قبول و دسترس باشد، کالری بالا داشته و ریز مغذی‌های اساسی را به مقدار کافی فراهم سازد، غذاهای کودک قابل هضم، تازه و خوب پخته شده باشد، کودک حداقل ۶ وعده غذا در روز دریافت نماید، از دادن نوشیدنی‌های شیرین پرهیز شود، بعد از قطع اسهال غذاهای توصیه شده ادامه یابد (تا دو هفته بعد حداقل یک وعده غذای اضافی).
نظر دکتر فرهت در مورد بیمار مبتلا به اسهال و استفراغ این است که باید به این کودکان بیشتر از معمول مایعات داده شود مثل آب، ORS، سوپ، لعاب برنج و دوغ. در زمان استفراغ، در حجم کمتر و به دفعات بیشتر مایعات و غذا داده شود، در صورت مقاوم بودن استفراغ و یا بروز علائم کم آبی در بیمار علیرغم مایع درمانی خوراکی، ضمن توجه بیشتر به اتیولوژی آن، نیاز به دریافت مایع درمانی می‌باشد.

نکات پایانی

• مشاوره پزشکی: در صورت بروز علائم شدید مانند کم‌آبی شدید، تب بالا، خون در مدفوع یا استفراغ مداوم، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
• رعایت بهداشت: رعایت بهداشت شخصی و شستشوی دست‌ها برای جلوگیری از انتقال عفونت بسیار مهم است.
• مراقبت‌های دقیق: نظارت دقیق بر وضعیت کودک و اطمینان از تامین مایعات و تغذیه مناسب، کلید موفقیت در مدیریت اسهال و استفراغ است.

با توجه به این نکات و مراقبت‌های مناسب، می‌توانید به بهبود سریع‌تر کودک و جلوگیری از عوارض جدی کمک کنید.