بلوغ زودرس

بلوغ زودرس به شرایطی گفته می‌شود که علائم بلوغ در کودکان قبل از سن معمول ظهور کنند. در دختران، بلوغ زودرس به طور معمول به شروع علائم قبل از 8 سالگی و در پسران قبل از 9 سالگی اطلاق می‌شود. این پدیده می‌تواند تأثیرات جسمانی و روانی متعددی بر کودکان داشته باشد. در ادامه به بررسی دلایل، عوامل مؤثر و راه‌های مدیریت بلوغ زودرس پرداخته شده است.

دلایل بلوغ زودرس

1. عوامل ژنتیکی:

   • وراثت: یکی از اصلی‌ترین عوامل بلوغ زودرس، ژنتیک است. اگر والدین یا دیگر اعضای خانواده سابقه بلوغ زودرس داشته باشند، احتمال وقوع آن در کودک بیشتر است.

2. عوامل محیطی و اجتماعی:

   • چاقی: افزایش وزن و چاقی می‌تواند یکی از عوامل مؤثر در شروع زودرس بلوغ باشد. چربی بدن تولید استروژن را افزایش می‌دهد که می‌تواند به شروع بلوغ زودتر منجر شود.
   • تغذیه: برخی مطالعات نشان می‌دهند که تغذیه نامناسب و مصرف مواد غذایی با هورمون‌های رشد می‌تواند به بلوغ زودرس منجر شود.

3. عوامل روانشناختی و اجتماعی:

   • استرس: قرار گرفتن در معرض استرس‌های شدید و مزمن می‌تواند فرآیند بلوغ را تسریع کند. محیط‌های خانوادگی ناپایدار یا تجربه‌های تنش‌زا می‌توانند از جمله این عوامل باشند.

4. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی:

   • محیط زیست: قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مختل‌کننده هورمون‌ها، مانند بیسفنول A (BPA) که در پلاستیک‌ها یافت می‌شود، ممکن است یکی از دلایل بلوغ زودرس باشد.

5. بیماری‌ها و شرایط پزشکی:

   • اختلالات هورمونی: برخی از اختلالات هورمونی، مانند مشکلات تیروئیدی، می‌توانند به بلوغ زودرس منجر شوند.
   • تومورها: تومورهای مغزی که بر غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس تأثیر می‌گذارند، می‌توانند عامل بلوغ زودرس باشند.

عوامل خطر بلوغ زودرس

• جنسیت: بلوغ زودرس در دختران شایع‌تر از پسران است.
• نژاد: برخی نژادها، مانند آفریقایی-آمریکایی‌ها، نسبت به دیگر نژادها در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
• سلامت عمومی: کودکان با شرایط پزشکی خاص یا سابقه بیماری‌های مزمن ممکن است بیشتر در معرض بلوغ زودرس باشند.

تأثیرات بلوغ زودرس

1. تأثیرات جسمانی:

   • رشد سریع: کودکان ممکن است به سرعت قد بکشند، اما ممکن است پس از بلوغ رشد قدی آن‌ها متوقف شود و به قد نهایی کوتاه‌تری برسند.
   • تغییرات جسمانی زودرس: شروع زودهنگام ویژگی‌های ثانویه جنسی مانند رشد پستان‌ها در دختران و بزرگ شدن بیضه‌ها در پسران.

2. تأثیرات روانی و اجتماعی:

   • استرس و اضطراب: کودکان ممکن است به دلیل تغییرات زودرس جسمانی دچار استرس و اضطراب شوند.
   • مشکلات اجتماعی: کودکان با بلوغ زودرس ممکن است احساس متفاوت بودن کنند و در تعاملات اجتماعی دچار مشکل شوند.

مدیریت و درمان بلوغ زودرس

1. مشاوره پزشکی:

   • مشاوره با متخصص: در صورت مشاهده علائم بلوغ زودرس، مشاوره با پزشک یا متخصص غدد کودکان ضروری است. آن‌ها می‌توانند با انجام آزمایشات لازم، علت را شناسایی کرده و راهکارهای درمانی مناسب را پیشنهاد دهند.

2. دارودرمانی:

   • آگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH): این داروها می‌توانند فرآیند بلوغ را متوقف کنند یا آن را کند نمایند.

3. مراقبت روانی و اجتماعی:

   • حمایت عاطفی: ارائه حمایت عاطفی به کودک و تشویق او به بیان احساساتش می‌تواند به کاهش اضطراب و استرس کمک کند.
   • آموزش و آگاهی: آموزش والدین و کودک درباره بلوغ زودرس و تاثیرات آن می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.

 بلوغ طبیعی دوره‌ای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به‌وجود می‌آیند و فرد توان باروری پیدا می‌کند. تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه‌ مستقیم یا غیرمستقیم بلوغ غده هیپوتالاموس در دستگاه عصبی مرکزی، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون‌های جنسی است.

تعریف‌های اپیدمیولوژیك: ظاهر شدن علائم بلوغ‌ ‌از نظر فیزیكی و هورمونی زیر 8 سال در دختران و زیر 9 سال در پسران است. این روزها با تغییری كه در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفت‌هایی كه در زندگی اجتماعی به‌وجود آمده بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر 7 سال و در سیاه‌پوستان زیر 6 سال تعریف شده است. این سن در مورد شروع بلوغ است چون همان‌طور كه می‌دانید بلوغ دوره‌ای چند ساله دارد.

 علایم بلوغ زودرس

اولین علامت بلوغ در دختران برجستگی سینه و در پسران بزرگ شدن و تغییر سایز بیضه‌هاست، بنابراین اگر دختری در ناحیه تناسلی و زیر بغل با رشد مو مواجه شد نباید اینطور پنداشت كه بالغ شده چون این حالت مقدمه بلوغ است. در دختران علائم ابتدا با بزرگ شدن سینه‌ها ظاهر می‌شود و بعد از آن است كه نواحی‌ای از بدن كه در آنها غدد جنسی وجود دارد رویش مو پیدا می‌كند. عادت ماهانه نیز در مرحله نهایی اتفاق می‌افتد. در پسران اولین علامت بزرگ شدن بیضه و سپس بلوغ دیگر اجزای اندام تناسلی است.

عوامل ایجاد‌كننده بلوغ زودرس

از نظر دکتر فرهت: بیشتر این عوامل وابسته به ژنوم افراد است. در واقع این ژنتیك است كه تعیین می‌كند در چه سنی فرد وارد بلوغ شود اما چنین به‌ نظر می‌رسد که سایر عوامل نیز بر سن شروع و البته پیشرفت تکامل بلوغ تاثیرگذارند. تغذیه، وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و البته حالت روانی همگی می‌توانند بر زمان شروع بلوغ اثر بگذارند. اینکه در بیشتر موارد نشانه‌های بلوغ در یک دختر تقریبا در همان زمانی که مادرش بلوغ را تجربه کرده ظاهر می‌شود، نشان می‌دهد ژنتیک بر زمان آغاز این پدیده اثر مستقیم دارد. این در واقع در ساختار بدن فرد تعیین شده است اما این تنها ژن نیست كه تعیین‌كننده است.

عوامل تاثيرگذار محیطی شامل: وزن، قد و تغذیه مي باشند

هورمون رشد عامل تمام عوارض روانی بلوغ زودرس

دکتر احمد شاه فرهت در مورد بلوغ زودرس میگوید: افرادی كه دچار بلوغ زودرس می‌شوند از نظر روانی دچار مشكلات زیادی خواهند شد. رشد اندام‌ها و بروز علائم بلوغ در نوجوانان كم‌سن در مقایسه با سایر همسالان، باعث ایجاد اضطراب شدید در این كودكان و‌ ‌والدین آنها می‌شود. از سوی دیگر، دیده می‌شود در ارتباط والدین و فرزندان آن قدر رودبایستی وجود دارد كه افراد نمی‌توانند مشكلات‌شان را با آنها در میان بگذارند و این اضطراب بيشتري در آنها ميشود. این در حالی است كه والدین باید انتظار چنین علائمی را داشته باشند و آن را پیگیری كنند و قبل از اینكه کودکان این اطلاعات را از همكلاسی‌ها و دوستان خود به‌طور ناقص و نادرست دریافت كنند والدین با آنها ارتباط بگیرند و همه آنچه لازم است بدانند به شكل درست در اختیار آنها قرار دهند.

نقش وزن و شروع بلوغ

یكی از عواملی است كه بلوغ زودرس را باعث می‌شود. طبق آماری كه در ایران وجود دارد شروع بلوغ در دختران حدود 130سانتی‌متر قد و متوسط وزن34-33 كیلوگرم و سن استخوانی حدود 9 سال را شامل می‌شود. این وزن یك علامت است كه با رسیدن فرد به آن می‌توان انتظار بلوغ را داشت، هر چند الزامی وجود ندارد و ممكن است فردی با وزن 50 كیلوگرم هنوز به بلوغ نرسیده باشد اما زمان شروع عادت ماهانه دردخترانی ‌که وزن‌شان بیش از 30 درصد وزن طبیعی آنهاست و نسبتا چاق هستند، زودتر از حد میانگین است. تاخیر در شروع دوره قاعدگی، در کودکان مبتلا به سوءتغذیه شدید هم شایع است. در كشورهای اروپایی با تغذیه مناسب هر 10 سال دوره عادت ماهانه 3 ماه زودتر اتفاق می‌افتد. اضافه وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس را افزایش می‌دهد ولی این رابطه در پسران حالت عكس دارد و لاغری مفرط، باعث افزایش احتمال بلوغ زودرس می‌شود.

خطرات بلوغ زودرس

شيوع آن در دختران بيشتر از پسران است. اما معمولا علت پاتولوژیك ندارد. این در حالی است كه در پسران وقتی علائم بلوغ زودرس مشاهده می‌شود این نگرانی ایجاد می‌شود كه ممكن است در اثر بيماري باشد. گاهی بلوغ در شرایطی آغاز می‌شود كه فرد دچار تومور مغزی است یا آنسفالی مغزی دارد. این آسیب‌های مغزی باعث می‌شود تغییرات هورمونی كه آغازكننده بلوغ است زودتر ایجاد شود كه به آن بلوغ ثانویه می‌گویند. عفونت‌های مغزی، ضربه‌های مغزی، تومور مغزی و مصرف داروهای استروژن و آندروژن قبل از بلوغ از مهم‌ترین عوامل بیمارگونه بلوغ زودرس در پسران است و به همین دلیل بروز بلوغ زودرس در پسران باید جدی گرفته شود.

بررسی‌های تشخیصی

از نظر دکتر فرهت با تشخيص به هنگام بلوغ زودرس درمان راحت تر انجام خواهد گرفت. بررسی‌های تشخیصی در این مورد بستگی به فرد دارد اما به‌طور كلی هر كودكی كه زیر 6 سال علائم را نشان می‌دهد باید MRI، سی‌تی‌اسكن و آزمایش‌های مختلف در مورد او انجام شود اما در سنین كمی بالاتر با معاینه و براساس شواهد بالینی بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد. اندازه‌گیری میزان هورمون‌های بلوغ در این مورد بسیار كمك‌كننده است و می‌تواند کمک‌کننده هم باشد، چون هنگام بلوغ، مغز هورمون خاصی ترشح می‌كند كه هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح می‌شود اما تفاوت آن در محل اثر هورمون‌هاست. در مورد برخی والدین كه از هورمون رشد برای كودك‌ خود استفاده می‌كنند باید گفت، این هورمون درصورتی می تواند مورد استفاده قرار گیرد كه کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن تنها به‌دلیل بلند قد شدن كودك باید دقت كرد.

 پیشگیری

پیشگیری از بلوغ زودرس به تغذیه و توجه به رشد مناسب فرد بستگی دارد. والدین باید از چاقی مفرط کودک خود پیشگیری كنند و به هیچ‌وجه مرغ و تخم‌مرغ ماشینی و فراورده‌های هورمونی را به‌خصوص به دختران خود ندهند.

توجه: آمپول‌های تزریقی برای جلوگیری از بلوغ زودرس نیز بسیار مضر هستند، چون محور تخمدان به هیپوفیز را مختل می‌کند و تاثیر منفی در رشد واژن و رحم دارد و استفاده از آن به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. همان‌طور كه مصرف داروهایی كه ممكن است منجر به بلوغ زودرس شود نیز اصلا مناسب نیست.

نقش والدین

والدین باید با ایجاد رابطه صادقانه و دوستانه با دختر یا پسر مبتلای خود، برای او پیدایش این تغییرات را توضیح دهند و او را از مراقبت‌های ضروری آگاه کنند. ارتباط والدین با دبيران فرزندشان به‌منظور برقراری ارتباط دوستانه آنان با بچه‌های همسن خود و جلوگیری از ایجاد مشکلات روانی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. رعایت عوامل و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل کنترل به‌منظور تعدیل و کاستن از عوارض و پیامدهای بلوغ زود‌رس در زندگی حال و آینده این افراد نیز داراي اهمیت است. مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی و درمان زودرس بلوغ برای پیشگیری از مشکلات استخوان‌بندی، رشد قدی و فیزیکی و انجام معاینه‌ها و آزمایش‌های مداوم یكی از وظایف مهم والدین در این موارد محسوب می شود.

نکات پایانی

بلوغ زودرس می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و تاثیرات جسمانی و روانی متعددی بر کودکان داشته باشد. آگاهی از این پدیده و مشاوره با متخصصان می‌تواند به تشخیص زودهنگام و مدیریت موثر آن کمک کند. حمایت عاطفی و آموزشی از کودک و فراهم کردن محیطی پایدار و بدون استرس می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی بلوغ زودرس کمک کند.