كم خونی در کودکان

کم‌خونی در کودکان یکی از مشکلات شایع است که می‌تواند تأثیرات جدی بر رشد و توسعه کودکان داشته باشد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز خون یا میزان هموگلوبین خون کمتر از حد نرمال باشد. در ادامه به بررسی علائم، علل، تشخیص و درمان کم‌خونی در کودکان پرداخته شده است.

علائم کم‌خونی در کودکان

علائم کم‌خونی در کودکان ممکن است بسته به شدت و علت بیماری متفاوت باشد، اما علائم شایع شامل موارد زیر است:

1. خستگی و ضعف عمومی
2. پوست رنگ‌پریده یا زرد
3. تنگی نفس یا نفس‌تنگی در هنگام فعالیت
4. کاهش اشتها
5. ضربان قلب سریع یا نامنظم
6. سرگیجه یا سردرد
7. دست‌ها و پاهای سرد
8. تحریک‌پذیری یا تغییرات رفتاری

علل کم‌خونی در کودکان

کم‌خونی در کودکان می‌تواند به علل مختلفی ایجاد شود که شامل موارد زیر است:

1. کم‌خونی ناشی از فقر آهن:

   • علل: کمبود آهن در رژیم غذایی، جذب ناکافی آهن، یا خونریزی‌های مزمن.
   • ویژگی‌ها: شایع‌ترین نوع کم‌خونی در کودکان که معمولاً به دلیل مصرف ناکافی غذاهای غنی از آهن یا مشکلات جذب آهن رخ می‌دهد.

2. کم‌خونی ناشی از فقر ویتامین:

   • علل: کمبود ویتامین B12 و فولیک اسید در رژیم غذایی.
   • ویژگی‌ها: کم‌خونی ماکروسیتیک (گلبول‌های قرمز بزرگ).

3. کم‌خونی همولیتیک:

   • علل: تخریب زودهنگام گلبول‌های قرمز به دلیل بیماری‌های ژنتیکی، عفونت‌ها یا مشکلات ایمنی.
   • ویژگی‌ها: ممکن است با زردی (یرقان) و افزایش بیلی‌روبین همراه باشد.

4. کم‌خونی سلول داسی‌شکل:

   • علل: بیماری ژنتیکی که منجر به تولید هموگلوبین غیرطبیعی و تغییر شکل گلبول‌های قرمز به شکل داسی می‌شود.
   • ویژگی‌ها: دردهای شدید، عفونت‌های مکرر، مشکلات عروقی.

5. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن:

   • علل: بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های التهابی، سرطان، نارسایی کلیه.
   • ویژگی‌ها: کم‌خونی نرموکرومیک (گلبول‌های قرمز با رنگ طبیعی) و نرمو‌سیتیک (گلبول‌های قرمز با اندازه طبیعی).

تشخیص کم‌خونی در کودکان

تشخیص کم‌خونی در کودکان با استفاده از آزمایش‌های خونی و بررسی علائم بالینی انجام می‌شود:

1. آزمایش کامل خون (CBC):

   • بررسی تعداد گلبول‌های قرمز، سطح هموگلوبین و هماتوکریت.
   • بررسی شاخص‌های گلبول‌های قرمز مانند MCV (میانگین حجم گلبول قرمز) و MCH (میانگین هموگلوبین گلبول قرمز).

2. آزمایش‌های آهن:

   • سنجش سطح سرمی آهن، فریتین و توانایی پیوند آهن (TIBC).

3. آزمایش‌های ویتامین:

   • سنجش سطح ویتامین B12 و فولیک اسید.

4. آزمایش‌های تخصصی:

   • آزمایش‌های همولیز (تخریب گلبول‌های قرمز)، بررسی مغز استخوان، آزمایش‌های ژنتیکی.

درمان کم‌خونی در کودکان

درمان کم‌خونی در کودکان بسته به علت و شدت بیماری متفاوت است:

1. کم‌خونی ناشی از فقر آهن:

   • درمان: مکمل‌های آهن (خوراکی یا تزریقی)، تغییرات رژیم غذایی برای افزایش مصرف آهن (گوشت قرمز، سبزیجات برگ سبز، حبوبات).

2. کم‌خونی ناشی از فقر ویتامین:

   • درمان: مکمل‌های ویتامین B12 و فولیک اسید، تغییرات رژیم غذایی برای افزایش مصرف ویتامین‌ها (گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، سبزیجات).

3. کم‌خونی همولیتیک:

   • درمان: داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، درمان عفونت‌ها، تغییرات در داروهای مصرفی، انتقال خون در موارد شدید.

4. کم‌خونی سلول داسی‌شکل:

   • درمان: مدیریت درد، درمان عفونت‌ها، استفاده از داروهایی مانند هیدروکسی‌اوره، پیوند مغز استخوان در موارد شدید.

5. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن:

   • درمان: درمان بیماری زمینه‌ای، استفاده از داروهای محرک تولید گلبول قرمز (اریتروپویتین)، انتقال خون در موارد شدید.

تعريف: كم خونی یك مشكل ناتوان كننده است كه به علت كاهش تعداد گلبولهای قرمز طبیعی خون یا كاهش میزان هموگلوبین ایجاد می شود. هموگلوبین رنگدانه‌ای است كه مسئول حمل اكسیژن و رساندن آن به بافت های مختلف بدن است. در ساختمان این رنگدانه آهن وجود دارد و باعث رنگ قرمز خون می شود. كم خونی ممكن است به علت عدم تولید كافی گلبولهای قرمز درمغز استخوان ، كمبود آهن و سایر مواد لازم جهت خونسازی، مثل اسید فولیك و ویتامین 12B بیماری هایی مانند بدخیمی های خونی (لوسمی)، كم خونی سلول داسی شكل و تالاسمی، از دست دادن بیش از اندازه خون، و یا عفونت ها باشد.

تشخیص كم خونی

اگر كودک شما رنگ پریده و خسته به نظر می رسد و به خوبی غذا نمی خورد، ملتحمه چشمها، مخاط دهان (پوشش داخل دهان)، نوك انگشتان و زبان وی را بررسی كنید؛ زیرا در كم خونی این قسمت ها رنگ پریده به نظر می رسند. همچنین ممكن است كودك نسبت به دوستان و همسالان خود فعالیت كمتری داشته باشد، یا پس از فعالیتی مختصر نفس نفس بزند و یا از سرگیجه شكایت داشته باشد و زود خسته شود.
اگر بعد از بررسی فوق شك كردید كه كودك شما دچار كم خونی است بلافاصله با پزشک مشورت كنید.
نخستین اقدامی كه پزشک انجام می دهد گرفتن یك نمونه خون برای بررسی آزمایشگاهی است. اگر كم خونی به دلیل فقر آهن باشد پزشک احتمالاً یك مكمل خوراكی آهن تجویز كرده و به شما توصیه می كند كه در رژیم غذایی كودک غذاهایی بگنجانید كه محتوای آهن زیاد باشند. همچنین بررسی علت فقر آهن باید توسط متخصص كودكان انجام شود.
سایر اقدامات جهت تشخیص نوع و علت كم خونی عبارتند از: بررسی شكل گلبولهای قرمز زیر میكروسكوپ، تعیین حجم گلبولهای قرمز جهت تشخیص نوع خاصی از كم خونی كه به علت كمبود اسید فولیك یا ویتامین 2B ایجاد شده و در طی آن گلبولهای قرمز بزرگ می شوند، تجزیه هموگلوبین و آزمایش مغز استخوان.
دکتر فرهت میگوید: براي درمان كم خونی باید ابتدا علت آن تشخیص داده شود، مصرف مكمل خوراكی آهن، اسید فولیك یا استفاده از فرم تزریقی ویتامین 12B از جمله درمان هایی هستند كه برای انواع كم خونی حاد به كار می روند. در تالاسمی كه نوع خاص و شایعی از كم خونی است به علت تخریب گلبولهای قرمز و آزاد شدن آهن ، آهن در بدن تجمع می یابد كه می تواند خطرناك باشد، برای جلوگیری از تجمع آهن از تزریق دسفرال استفاده می شود. دسفرال ماده ای است كه با آهن تركیب شده و آن را از طریق ادرار رفع می كند.
نكته: در تالاسمی به هیچ وجه نباید آهن مصرف شود.
تزریق خون یكی دیگر از درمان هایی است كه در درمان كم خونی ای كه به دلیل خونریزی شدید ایجاد شده استفاده می گردد.

اقدامات
حفظ تعادل و تناسب رژیم غذایی كودک حائز اهمیت است. فقر آهن شایع ترین كم خونی در سنین رشد است. زیرا آهنگ رشد در این سن بسیار سریع بوده و دریافت و جذب آهن ممكن است به دلیل عدم تناسب رژیم غذایی و وجود برخی از مواد كه باعث جذب آهن می شوند، كم باشد. برای رفع این مشكل باید از غذاهای حاوی آهن مثل جگر، گوشت قرمز، زرده تخم مرغ و حبوباتی مثل عدس، به مقدار كافی استفاده كرد. برخی موارد مثل ویتامین "ث" به جذب بیشتر آهن كمك می كند، موادی مثل چای از جذب آهن جلوگیری می كنند. همچنین لازم است از 6 ماهگی كه سن شروع تغذیه تكمیلی است تا 2 سالگی قطره آهن، روزانه 15 قطره به كودک داده شود. قطره آهن می تواند باعث سیاه شدن رنگ دندان ها شود. برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان ها می توان قطره را درعقب دهان چكانده و پس از آن به كودک آب داد و سپس دندان ها را با یك پارچه تمیز، پاك كرد.

علائم احتمالی كم خونی

1.       كمبود نفس در هنگام فعالیت
2.       رنگ پریدگی زبان و پوست، بخصوص در نواحی نوك انگشتان، لبها واطراف چشم ها
3.       خستگی و ضعف
4.       افزایش ضربان قلب
5.       سرگیجه

نکات پایانی

کم‌خونی در کودکان می‌تواند تأثیرات جدی بر رشد و توسعه آن‌ها داشته باشد. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، می‌توان این بیماری را مدیریت کرد و از عوارض جدی جلوگیری نمود. مراجعه به پزشک برای تشخیص و مشاوره درمانی ضروری است. همچنین، رعایت رژیم غذایی مناسب و مصرف مکمل‌های لازم می‌تواند به بهبود وضعیت کم‌خونی در کودکان کمک کند.