اسهال عبارت است از دفع مدفوع شل و آبکی بیش از سه تا چهار نوبت در شبانه روز. همانطور که قبلا اشاره شد کودکانی که با شیر مادر تغذیه میشوند ممکن است روزانه شش تا هشت نوبت هم دفع مدفوع داشته باشند که اسهال تلقی نمیشود و نیاز به درمان ندارد. گاه دیده میشود یک شیرخوار سالم به دنبال هر بار مصرف شیر مادر دفع مدفوع دارد که والدین بعضا به غلط و خودسرانه شروع به مصرف داروهای مختلف میکنند که ممکن است عوارض خطرناکی در پی داشته باشد. از طرف دیگر تاخیر در شروع درمان یک کودک اسهالی میتواند منجر به بروز سوء تغذیه، نارسایی کلیه و حتی عوارض مغزی و مرگ شود.
در هنگام اسهال، بدن به دو دلیل در معرض خطر است: یکی دفع آب و دیگری دفع غذا و ترکیبات انرژی زا قبل از هضم و جذب در لوله گوارش. بنابراین توصیه میشود که اسهال را جدی گرفته و با پزشک مشورت کنید. به ویژه در مورد نوزادان ( یک ماه اول زندگی ) باید توجه بیشتری صورت گیرد، چرا که اسهال در آنها میتواند نشانه بیماریهای خطرناکی باشد و لازم است حتما توسط پزشک بررسی شوند.
نکات زیر را هم در نظر داشته باشید:
- غذای شیرخوار در هنگام اسهال قطع نشود، شیر مادر بدون هیچ محدودیتی باید ادامه یابد. اگر کودک به هر دلیلی با شیر خشک تغذیه میشود، نیازی به تغییر نوع شیر خشک، رقیق و یا قطع کردن آن نیست، بلکه برعکس برای جبران آب و غذای دفع شده از بدن باید تعداد دفعات تغذیه کودک نسبت به زمان قبل از بیماری، بیشتر شود. و این کار تا دو هفته بعد از قطع اسهال ادامه یابد.
اگر سن شیرخوار بیشتر از چهار تا شش ماه است و غذای کمکی صرف میکند نیازی به قطع آن نیست، فقط برای تحمل بهتر توصیه میشود که غذا با حجم کمتر ولی با دفعات بیشتر داده شود. غذای مصرفی شیرخوار بسته به مناطق مختلف و عادات غذایی مردم متغیر است، ولی به طور کلی بهتر است از غذاهایی که حجم کم و انرژی زیاد دارند مثل روغن و چربی ها استفاده شوند. مصرف غذا در درمان و ترمیم آسیب های ایجاد شده در هنگام اسهال بسیار موثر است و قطع تغذیه عملی است بسیار خطرناک که میتواند باعث طولانی شدن اسهال، سوء تغذیه و حتی مرگ شود. برخی عقیده دارند که بهتر است مواد جامد از رژیم غذایی کودک حذف شود که اشتباه است. فقط باید غذای کودک خوب پخته شود و خمیر و نرم گردد تا هضم آن برای سیستم گوارش وی آسان تر باشد.
- کودک اسهالی باید مایعات بیشتری مصرف کند. در اسهال بدلیل آبکی بودن مدفوع و افزایش تعداد دفعات اجابت مزاج، آب بیشتری از بدن خارج میشود، که باعث کم آبی و خطرات ناشی از آن میگردد. این مسئله با مصرف مایعات به راحتی قابل پیشگیری است. ادامه مصرف شیر مادر یا شیر خشک اولین قدم برای حصول این مقصود است. در کودکانی که سن بالای چهار تا شش ماه دارند مصرف مایعات حاوی نمک (مثل لعاب برنج حاوی نمک، سوپ سبزیجات، سوپ جوجه ) و یا مایعات بدون نمک (مثل چای شیرین نشده و آب میوه شیرین نشده) مفید است.
نکته مهم آن است که مصرف مایعاتی که بوسیله شکر شیرین میشوند مثل انواع آب میوه های تجارتی، چای شیرین، نوشابه و... به هيچ وجه در طول اسهال و حتی بعد از آن توصیه نمیشود، چرا که خود باعث تشدید اسهال و کم آبی میشود. پودر سرم خوراکی او – آر- اس (ORS) که مایع نجات بخش کودکان لقب گرفته است راه دیگری برای جبران کمبود مایعات در کودک است.
هر پاکت او- آر- اس باید در یک لیتر آب (حدود چهار لیوان) حل شود. محلول حاصله تا بیست و چهار ساعت در یخچال قابل نگهداری است. بعد از هر نوبت دفع مدفوع حدود 50 سی سی (یک چهارم لیوان) از محلول را به کودک بدهید (برای کودکان بالاتر از دو سال تا 200 سی سی بسته به نیاز کودک میتوان داد.) به عنوان مثال اگر شیرخواری روزی هفت بار اجابت مزاج دارد باید هفت بار، هر بار 50 سی سی محلول ORS دریافت کند. محلول فوق بهتر است با قاشق چای خوری یا مرباخوری با فواصل هر یک تا دو دقیقه به کودک داده شود.
در صورت استفراغ جای نگرانی نیست. فقط 10 دقیقه صبر کنید و بعد تجویز مایع را با سرعت کمتر مثلا هر سه دقیقه ادامه دهید. استفاده از شیشه و پستانک برای تجویز محلول سرم خوراکی ممنوع است.
- اسهالهای کودکان معمولا نیازی به تجویز داروهای ضد اسهال و یا آنتی بیوتیک ندارند، بجز موارد معدودی که باید حتما با نظر پزشک باشد.
- در صورت بروز موارد زیر حتما دوباره به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه کنید:
- تب
- بیحالی کودک، در حدی که میل و توان وی برای تغذیه کاهش یافته باشد.
- اسهال نوزادان (ماه اول زندگی)
- استفراغهای غیرقابل کنترل – اسهال خونی
- اسهالی که پس از سه روز مصرف ORS بهتر نشده باشد
- تشنگی شدید
- تشدید اسهال و بدتر شدن حال عمومی کودک
- 5- توصیه های زیر را برای پیشگیری از ابتلای کودکان به اسهال در نظر داشته باشید:
- تغذیه انحصاری شیرخوار با شیر مادر تا چهار الی شش ماهگی
- پرهیز از به کار بردن شیشه و پستانک
- شستن دستها پس از توالت و قبل از تهیه غذای کودک
- آماده کردن غذای کودک در مکانی تمیز و بهداشتی و در ظروفی تمیز
- پختن و یا جوشاندن غذای کودک
- استفاده از یخچال برای نگاهداری غذای شیرخوار
- گرم کردن مواد غذایی که بیش از 2 ساعت از تهیه آن میگذرد. (این عمل باعث میشود تعداد میکروبهای موجود در آن کاهش یابد.)
- استفاده از وسایل غذاخوری تمیز مثل قاشق
- استفاده از آب سالم و بهداشتی (در مناطقی که مشکوک به تمیز بودن آب هستید) میتوانید از آب جوشیده سرد استفاده کنید. جوشاندن زیاد لازم نیست، آنقدر که آب به جوش برسد کافی است).
- استفاده از توالتهای بهداشتی و آداب دفع مدفوع بهداشتی (در مناطق روستایی)
- واکسیناسیون، به ویژه واکسن سرخک که احتمال بروز و شدت اسهال را کاهش میدهد.