غذای سویا و نقش آن در ارتقای سلامت کودکان و بزرگسالان

سویا نوعی لوبیا است و مردم آن را لوبیای ژاپنی می نامند. سویا را چینی ها از هزاران سال پیش می شناختند و آن را از نظر غذایی نیروی خانه می دانستند. این ماده غذایی در قرن نوزدهم به آمریکا برده شد و ابتدا آن را از نظر غذایی دومین، و سپس اولین پروتئین شناختند، زیرا :

1-1 سویا در مقایسه با حبوبات دیگر دارای مقدار زیادی پروتئین با کیفیت خوب شبیه سفیده تخم مرغ و شیر می باشد. مقدار پروتئین دانه سویا بیش از گوشت گاو و گوسفند و کلسیم آن بیش از شیر گاو و میزان لِستین آن بیش از یک تخم مرغ است. مقدار پروتئین موجود در سویا در مقایسه با چند ماده غذایی دیگر در جدول شمارۀ 19 مشاهده می شود.

جدول 19 : مقایسه مقدار پروتئین موجود در سویا با مواد غذایی مختلف

نوع غذا	مقدار تقریبی پروتئین
آرد سویا پودر شیرخشک پنیر لوبیا مرغ و ماهی گوشت قرمز آرد گندم برنج شیر گاو	50 گرم درصد 36 گرم درصد 25 گرم درصد 22 گرم درصد 20 گرم درصد 16 گرم درصد 12 گرم درصد 7 گرم درصد 5/3 گرم درصد

جدول 20 : مواد غذایی اصلی موجود در 100 گرم سویا

انرژی پروتئین چربی فیبر فیبر محلول کلسیم آهن فولیت پتاسیم

370 کیلوکالری 36 گرم 19 گرم 16 گرم 7 گرم 240 میلی گرم 10 میلی گرم 270 میلی گرم 1730 میلی گرم

2-1 سویا دارای مقدار زیادی اسیدهای چرب اشباع نشده است، مخصوصاً اسیدهای چرب اشباع نشده با یک باند مضاعف که اثر پایین آورندۀ کلسترول خون در انسان دارد، به طوری که حدود 58% چربی موجود در سویا از نوع اشباع نشده ( چربی خون ) می باشد.

در سال 1999 سازمان غذا و داروی امریکا تأیید کرده است که سویا به علت کم داشتن اسیدهای چرب اشباع شده ( چربی های بد )، و نداشتن کلسترول، خطر بیماری های قلبی عروقی را کاهش می دهد.

3-1 سویا منبع بسیار خوبی از املاح و ویتامین B و فیبر می باشد. سویا سرشار از کلسیم، مس، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم و روی است. در هر لیوان دانۀ سویای پخته نشده، مقدار 4 تا 5 گرم فیبر وجود دارد که 2 گرم آن فیبر قابل حل می باشد.

4-1 سویا دارای ماده ای به نام ایزوفلاوُن است که اثر آن شبیه اثر استروژن می باشد، به این ترتیب که موجب استحکام استخونها می شود و همچنین از دست دادن حافظه و هوشیاری در سنین بالا پیشگیری می کند. مطالعات نشان داده است که ایزوفلاوُن های موجود در سویا مخصوصاً ژِنیس تِئین و دیادِزئین اثر بیولوژی در ارتقای سلامت انسان دارند.

مقدار ایزوفلاوُن موجود در سویا بستگی به نوع سویا و محل کشت و چگونگی عمل آوردن آن دارد، ولی به طور طبیعی در هر گرم سویا، 5 تا 6 میلی گرم ایزوفلاوُن وجود دارد.

5-1 کربوهیدرات های موجود در سویا، کربوهیدرات های مرکب می باشند، به طوری که خوردن سویا، قند خون افراد دیابتی را چندان بالا نمی برد.

فرآورده های غذایی سویا

سویا به شکل دانه های تازه، آجیل ( بوداده )، جوانۀ سویا، آرد سویا، توفو ( تکه های سفت شده )، روغن سویا و شیر تازۀ سویا، تهیه و در دسترس می باشد. از سویا می توان سوپ، خورش و پلو پخت که هر کدام غذای کاملی می باشد.

پروتئینی که می توان از یک فنجان سویا به دست آورد، برابر پروتئینی است که از 100 گرم گوشت پخته به دست می آید. در نقاط مختلف جهان انواعی از انه های سویا کشت می شود که اندازۀ دانه های آنها از یک دانۀ نخود تا اندازۀ یک میوه گیلاس متفاوت می باشد.

فواید و اثرات سویا

اثر سویا در پیشگیری از بیماری عروق قلب

بیماری عروق قلب، علت اصلی مرگ در کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت می باشد. برای مثال در امریکا در سال 1997 بیماری های قلبی عروقی موجب مرگ 110/954 نفر گردیده است، یعنی در هر روز 2600 نفر و در هر 33 ثانیه یک نفر به علت بیماری قلبی عروقی فوت کرده اند.

گرچه سیگار کشیدن و فشار خون بالا عامل کمک کننده هستند، ولی بالا بودن چربی های بد خون ( LDL ) موجب تصلب عروق قلب می گردد. این نوع چربی در داخل عروق نفوذ می کند و در آنجا اکسیده می شود و مانند ماده چسبنده ای به دیوارۀ عروق می چسبد و مجرای عروق را تنگ و بالاخره مسدود می کند.

از طرف دیگر چربی خوب خون ( HDL ) اثر محافظت کننده دارد و مانع اکسیده شدن چربی های بد خون می شود و سبب می شود چربی چسبیده شده به دیوارۀ عروق جدا گردد.

پروتئین و ایزوفلاوُن سویا، پنج نوع اثر مفید بر عروق قلب دارد :

1-1 میزان چربی های خون را اصلاح می کند.

2-2 اثر آنتی اکسیدان دارد و مانع اکسیده شدن چربی ها در عروق می گردد.

3-3 اثر ضد تورم دارد.

4-4 اثر ضد انسداد عروق ( ترمبوز ) دارد.

5-5 محافظ عروق خونی می باشد.

سازمان غذا و داروی امریکا در سال 1999 اظهار نظر کرده است که مصرف 25 گرم پروتئین سویا در روز، خطر ابتلا به سکتۀ قلبی را کاهش می دهد. بعضی از مطالعات نشان داده است که مصرف 6 تا 10 گرم پروتئین سویا در روز به دلیل اثرات آنتی اُکسیدانی آن، موجب محافظت قلب می گردد.

تحقیقات و بررسی ها نشان داده است که اثر آنتی اُکسیدان ایزوفلاوُن سویا موجب محافظت قلب می گردد، زیرا ایزوفلاون اثر آنتی اکسیدان قوی دارد و مانع تجمع چربی بد خون در عروق می شود.

مصرف غذاهای تهیه شده از سویا و کم شدن خطر ابتلا به سرطان

تحقیقات متعدد نشان داده است که افراد و گروه هایی که غذاهای آنها بیشتر از سویا بوده است، کمتر دچار سرطان پستان، رحم، پروستات و سرطان رودۀ بزرگ شده اند. محققین از مطالعات خود چنین نتیجه گرفته اند که اثر ضد سرطانی سویا در پیشگیری از سرطان پروستات در مردان بیشتر از سرطان پستان در خانم ها می باشد. تحقیقات نشان داده است که مصرف سویا موجب می شود که پروستات مخصوصاً در مردان آسیایی بزرگ نشود و به سرطان تبدیل نگردد.

اثر مصرف سویا در سلامت خانم ها و علائم یائسگی

علائم یائسگی مخصوصاً گُرگرفتگی در بعضی از نژادها و جوامع، مخصوصاً امریکائیان و اروپائیان به طور واضح و شدید وجود دارد. در چنین شرایطی بعضی از پزشکان برای از بین بردن علائم یائسگی، هورمون اِستروژن تجویز می نمایند، ولی اگر در فامیل خانمی فردی مبتلا به سرطان پستان وجود داشته باشد، نباید هورمون استروژن مصرف کند.

در بعضی از جوامع دیگر مانند ژاپن که بیشتر غذای آنها از سویا تشکیل شده است، علائم یائسگی کمتر ظاهر می گردد. بنابراین با توجه به مطالعات و تحقیقات انجام گرفته، بهترین راه برای جلوگیری از علائم یائسگی مصرف سویاست، زیرا سویا دارای ایزوفلاون است که شبیه اثر استروژن عمل می کند.

تحقیقات نشان داده است که مصرف روزانه 60 گرم غذای سویا که دارای 76 میلی گیرم ایزوفلاون است، به طور قابل توجهی علایم گرگرفتگی خانم های یائسه را کاهش می دهد و می توان به جای مصرف هورمون استروژن از سویا استفاده کرد.

نقش سویا در پیشگیری و درمان بیماریهای کلیوی و بیماری دیابت

اخیراً تحقیقات در حیوان و انسان نشان داده است که نه فقط محدود کردن پروتئین، بلکه نوع پروتئین نیز در سلامت کلیه ها مؤثر می باشد. مصرف پروتئین سویا در افراد مبتلا به بیماریهای کلیوی و کلیه های پولی کیستیک بسیار مفید می باشد، همچنین در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و 2 با ارزش و در پیشگیری و درمان این بیماری ها مؤثر می باشد.

مصرف سویا و اثر آن دردرک و شناخت

ایزوفلاون های موجود در سویا از نظر ساختمانی شبیه استروژن می باشند و مانند آن عمل می کنند. این ماده نه فقط در خانم هایی که به سن یائسگی می رسند، مؤثر است بلکه در عمل درک و شناخت نیز مؤثر می باشد. یکی از بیماریهایی که موجب از دست رفتن درک و شناخت می گردد، بیماری آلزایمر است.

بیماری آلزایمر در امریکا شایع است و حدس زده می شود 7/3 میلیون نفر مبتلا به این بیماری هستند. از طرف دیگر از دست دادن هوش و درک که در حدود 10 درصد افراد بالای 65 سال و 50 درصد افراد بالاتر از 85 سال به طور طبیعی وجود دارد، بنابراین چنین حدس زده می شود و اظهار نظر شده است که مصرف سویا و غذاهایی که از آن تهیه و پخته می شود، عمل سلول های مغز را بهتر کند و درک و شناخت بهبود یابد.

سالم بودن سویا

مصرف سویا به اشکال مختلف چه به صورت غذاهای پخته شده ( پلو و سوپ ) و آجیل و چه به صورت شیر، سالم و بی ضرر است، ولی در حدود نیم درصد کودکان به سویا و فرآورده های آن حساس می باشند، چنین کودکانی با خوردن سویا ممکن است دچار تظاهرات آلرژی گردند، ولی آلرژی به سویا در سنین بالا نادر است.

چون سویا دارای استروژن است ممکن است برای کودکان ضرورت نداشته و حتی ضرر داشته باشد. مطالعات در مورد مصرف شیر تهیه شده از سویا و تغذیه کودکان با آن در دست انجام می باشد. از طرف دیگر سویا ممکن است مانند بعضی از حبوبات دیگر مانع جذب مواد غذایی دیگر گردد.