حمام کردن نوزاد یک وظیفه مهم و حساس است که نیاز به دقت و توجه ویژه دارد. رعایت نکات ایمنی و بهداشتی در این فرآیند میتواند تجربهای لذتبخش و آرامشبخش برای نوزاد و والدین ایجاد کند. در ادامه به بررسی روشها و نکات مهم حمام کردن نوزاد و اقدامات بعد از حمام پرداخته شده است.
آمادهسازی وسایل:
آمادهسازی محل حمام:
حمام کردن نوزاد:
خشک کردن نوزاد:
استفاده از لوسیون یا روغن:
پوشک کردن:
لباس پوشاندن:
آرامش و آرام کردن نوزاد:
حمام کردن یک نوزاد چند روزه شاید اوایل، کار سخت و پردردسری به نظر برسد، اما با رعایت برخی نکات و حفظ آرامش و کسب مهارت این زمان برای شما یکی از بهترین و دوست داشتنی ترین بخش های زندگی تان می شود. بهتر است ترس و اضطراب را کنار بگذارید و نوزادتان را در آغوش بگیرید تا از این مرحله هم مانند دیگر مراحل رشد و تربیت او لذت ببرید. نوزادان معمولا هر 2 تا 3 روز نیاز به حمام و استحمام دارند. یک حمام سبک و لذت بخش نه تنها در حفظ سلامت و رشد کودک اهمیت دارد بلکه باعث می شود نوزاد با اشتهای بیشتری شیر بخورد و خواب آرام تری هم داشته باشد. حمام برای نوزادان چیزی بیشتر از زمانی برای رعایت بهداشت فردی است. با حمام کردن نوزاد شما نکات بسیاری را یاد می گیرید. وقتی کمی بزرگ تر شد و به جنب و جوش افتاد، مطمئنا آب بازی و حمام کردن یکی از مهم ترین لذت های زندگی اش محسوب می شود، اما در هفته ها و ماه های اول باید مراقب باشید تا نوزاد از آب نترسد و در حمام احساس امنیت و آرامش بکند.
پیش از هر کاری اول باید شرایط مناسب حمام کردن را ایجاد کنید. برای این منظور ابتدا دمای اتاق و حمام را چک کنید. دمای مناسب حمام و اتاق برای نوزادان بین 18 تا 22 درجه سانتی گراد است تا زمانی که از حمام بیرون می آیند و پوست شان هنوز مرطوب است، سرما نخورند. وان نوزاد را از آب پر کنید. آب نه باید خیلی سرد باشد و نه خیلی گرم. 37 درجه دمای مناسبی برای آب حمام است. مادرانی که تجربه کافی ندارند می توانند از دماسنج استفاده کنند؛ اما بعد از مدتی که مهارت های مادرانه لازم را کسب کردید برای این که مطمئن شوید آب نه خیلی سرد است و نه خیلی گرم که نوزاد را اذیت کند، می توانید از آرنج تان استفاده کنید، آرنج را در آب بزنید و گرم و سرد بودن آن را تنظیم کنید. برای این که دستپاچه نشوید و هنگام حمام نوزاد مجبور به خارج شدن از حمام نباشید بهتر است قبل از شروع کار تمام وسایل مورد نیازتان را آماده کرده و دم دست بگذارید، از حوله و لیف نرم گرفته تا صابون و شامپو و لوسیون. لباس های مورد نیاز نوزاد را هم در دسترس بگذارید تا بعد از حمام بتوانید به سرعت کودک را آماده کنید تا سرما نخورد. گوش پاک کن، سشوار، فین گیر، پوشک تمیز، کرم محافظ پا و پودر و هر چیز دیگری را که فکر می کنید ممکن است بعد از حمام لازم داشته باشید درون یک سبد مرتب کرده و کنار دست بگذارید تا مجبور نشوید نوزادتان را با حوله رها کنید و به دنبال این وسایل بروید.
نوزاد را درون حوله ای که از قبل آماده کرده اید بپیچید و بیرون بیاورید. بدن او را بدون این که حوله را روی پوستش بکشید خشک کنید، زیر بغل، زیر گردن و لابه لای تاخوردگی های پوست ران را فراموش نکنید. مرطوب ماندن این نواحی ممکن است عفونت های قارچی و پوستی ایجاد کند. برای خشک ماندن پوست این چین خوردگی ها می توانید از پودرهای مایع استفاده کنید، پودرهای قدیمی و تالک در هوا پخش می شوند و برای دستگاه تنفسی نوزاد مضر هستند. یادتان نرود با تکه ای پنبه یا گوش پاک کن های مخصوص توی گوش نوزاد را هم خشک کنید تا گوش درد نگیرد. اگر از دمای اتاق مطمئن هستید می توانید با لوسیون های مرطوب کننده یا روغن بچه بدن نوزاد را ماساژ بدهید. این کار هم شادابی پوست نوزاد را حفظ می کند و هم برایش بی نهایت لذت بخش است و باعث آرامشش می شود. وقتی تمام این کارها را انجام دادید، لباس مناسب فصل به نوزاد بپوشانید و با یک کلاه نازک سرش را گرم نگه دارید، حالا وقت یک غذای مقوی است، به کودک شیر بدهید و نظاره گر خوابی با آرامش برای او باشید.
استحمام قبل از 6 ساعت برای نوزاد خوب نیست، چرا که سبب کاهش دمای بدن و بنابراین آسیب رسیدن به او می شود. اما احتمالا بعد از یک یا 2 روز که نوزاد را خانه آوردید ممکن است لازم باشد نوزاد را حمام کنید، اولین و بهترین نوع حمام در خانه و زمانی که شما تجربه کافی ندارید و نوزاد هنوز خیلی ظریف و شکننده است و بند نافش هم هنوز نیفتاده است، می تواند حمام اسفنجی باشد. باید اتاق را به اندازه کافی گرم کنید. یک کاسه آب ولرم کنار دست تان بگذارید و بعد حمام کردن را آغاز کنید، نوزاد را روی سطح صافی قرار دهید و بعد با تکه ای پارچه نرم یا پنبه که در آب خیس کرده اید و با حرکات دورانی، صورت، پشت گوش ها و گردن او را به آرامی تمیز کنید. با پنبه ای تمیز که در آب خیس شده چشم ها را از گوشه به طرف خارج به آرامی پاک کنید، برای هر چشم از یک گلوله پنبه جدید استفاده کنید تا چشم نوزاد دچار عفونت نشود و حواس تان به پرزهای پنبه باشد تا لای مژه های نوزاد گیر نکند. بعد از تمیز کردن سر و گردن حوله ای زیر نوزاد بیندازید و لباس هایش را دربیاورید و با سرعت هر چه تمام تر اما با آرامش بدن نوزاد را تمیز کنید. سعی کنید در این کار سرعت عمل داشته باشید تا نوزاد کمتر در معرض هوای آزاد قرار بگیرد. بعد از تمام شدن این مرحله حوله را به دور نوزاد بپیچید و بعد حوله کوچک دیگری را کمی خیس کنید و به آرامی روی سرش بکشید و بعد خشک کنید. حمام اسفنجی برای نوزادان کوچک و چند روزه بهترین روش حمام است، بعد از این که نوزادتان کمی بزرگ تر شد می توانید او را درون وان حمام و با آب بشویید.
بهترین و کم دردسرترین روش این است که بنشینید، حوله ای روی پاهای تان بیندازید تا نوزاد از دست تان لیز نخورد، بعد فرزندتان را در حالی که محکم در آغوش گرفته اید به حالت خوابیده روی پاهای تان قرار دهید. با دست راست شانه چپ کودک را بگیرید به طوری که سر و گردنش روی بازوی شما قرار بگیرد و ران هایش روی پای تان، بعد ابتدا پاها و سپس قسمت پوشک و سینه و گردنش را بشویید. حالا نوبت به پشت بدنش می رسد. با احتیاط دمرش کنید. شانه و کمر، باسن و پاها را به آرامی بشویید. سر و گردن آخرین مرحله حمام است، به آرامی سر نوزاد را در حالی که دمر روی پاهای تان خوابیده با کم ترین مقدار شامپو بشویید و بعد در حالی که دست تان را روی پیشانی نوزاد حائل قرار داده اید روی سرش آب بریزید تا کف و شامپو درون چشم هایش نرود.بعد از چند بار حمام کردن و زمانی که بدن کودک شما به قدر کافی سفت و محکم شد، می توانید لذت حمام کردن در وان و غوطه ور شدن در آب را تجربه کنید. حواس تان باشد وان حمام را خیلی پر نکنید. 6 تا 7 سانت آب کف وان هم برای حمام نوزاد کافی است. قبل از این که کودک را درون وان حمام قرار دهید ناحیه پوشک را به خوبی تمیز کنید.
برای حمام کودکان همچنین میتوانید از پست استحمام و نظافت کودک را مطالعه بفرمایید که در آن جا به سوالات مادران پاسخ داده ایم
هرگز کودک را به طور ناگهانی در آب وان فرو نکنید، این باعث ترس و احساس عدم امنیت می شود. بهتر است آرام آرام او را در آب فرو ببرید. ابتدا با دست، یک کاسه کوچک یا با فشردن لیف و اسفنج حمام کمی آب روی پاهایش و بعد سینه و بدن او بریزید و وقتی به شرایط جدید و درجه دمای آب عادت کرد او را درون وان قرار داده و بشویید.
اگر نوزاد شما قادر به نشستن است به او اجازه بدهید در وان حمام بنشیند، اما هرگز او را در حمام تنها نگذارید، حتی اگر وان پر نباشد. نوزاد را در بغل تان بگیرید و گردنش را روی بازوی تان قرار دهید. او را به آرامی درون آب فرو ببرید و بعد با دست دیگرتان که آزاد است و به کمک یک لیف نرم و صابونی زیر گردن، روی سینه، زیر بغل، شکم، ناحیه پوشک و دست ها و پاهایش را بشویید و برای شستن پشت کودک او را کمی به حالت نشسته قرار دهید و سینه اش را روی ساق دست تان تکیه بدهید و زیر بغلش را بگیرید و بعد به آرامی پشت و کمرش را لیف بزنید و بعد خوب آب کشی کنید. برای شستن سر، بار دیگر سر نوزاد را روی ساق دست تان بگیرید و در حالی که سرش را کمی به عقب خم کرده اید کمی شامپو بزنید و از بالای خط پیشانی و از جلو به عقب آب بریزید تا وارد چشم ها و گوش هایش نشود.
در آخر هم با دست مرطوب روی صورتش بکشید تا صورتش هم تمیز شود. حواس تان باشد تا آخر حمام آب به سر و صورت او نپاشد چرا که کودک را کلافه کرده و باعث بی قراری اش می شود. شست وشوی کودک باید به آرامی و با ملایمت و با حوصله انجام شود. کودکان و به خصوص نوزادان از حرکات خشن و ناگهانی به شدت وحشت دارند. هیچ وقت زمانی که عجله دارید یا به دلیلی بی حوصله هستید کودک را حمام نکنید، چون نوزاد دستپاچگی و عصبانیت شما را به خوبی حس می کند و باعث می شود از حمام کردن بدش بیاید و بترسد.
نوزادان در روزهای اول و حتی هفته های اول تا وقتی بند ناف شان نیفتاده احتیاج به حمام به معنای واقعی کلمه ندارند و قبل از 6 تا 12 ساعت پس از زایمان نباید به بدن آن ها آب زد، چون نوزاد تازه به دنیا آمده به سرعت دمای بدنش را از دست می دهد و این برای سلامتش مضر است. در بیمارستان پرستارها پوست نوزاد تازه به دنیا آمده را با پارچه و حوله های گرم پاک می کنند و برخی از بیمارستان ها هم ممکن است زمان ترخیص، نوزاد را حمام کرده و به مادر تحویل بدهند. این اولین حمام، با کمترین مقدار آب صورت می گیرد و نباید بیشتر از 5 تا 10 دقیقه طول بکشد، در روزهای آینده هم شما می توانید با حمام اسفنجی نوزادتان را تمیز کنید و بعد از افتادن بندناف او را درون وان آب گذاشته و بشویید.
برای شست وشوی نوزادان چند هفته ای به وسایل خاصی نیاز ندارید، کمی آب گرم و یک تکه پارچه یا حوله کوچک کفایت می کند، اما برای نوزادان بزرگ تر باید از یک شامپو یا صابون استفاده کنید چرا که برخی از چربی های روی پوست و کثیفی ها با آب معمولی پاک نمی شوند. پوست نوزادان بسیار حساس است و صابون های معمولی نه تنها چشم نوزاد را می سوزانند بلکه ممکن است باعث خشکی و التهاب پوست نوزاد شوند، باید از شوینده هایی استفاده کنید که مخصوص نوزادان است، این صابون ها و شامپوها به علت خاصیت قلیایی کمی که دارند چشم را نمی سوزانند و به دلیل پروتئین ها و اسیدهای چرب موجود در این صابون ها ضمن اثر پاک کنندگی از التهاب و تحریک پوست جلوگیری می کنند. بهتر است از شوینده های بدون اسانس استفاده کنید، اکثر شوینده های مخصوص کودکان اسانس ندارند و به دلیل فرمول ملایم و سبکی که دارند حساسیت های پوستی ایجاد نمی کنند و باعث خشک شدن پوست نوزاد نمی شوند. با رعایت تمام موارد باز هم بهتر است قبل از استفاده از هر شوینده ای یک نقطه کوچک از آن روی بدن نوزاد امتحان کنید، اگر ظرف چند ساعت پوست نوزاد ملتهب، قرمز یا خشک نشد می توانید با خیال راحت از آن شوینده استفاده کنید.
اگر هنوز بندناف نوزاد نیفتاده ممکن است زمان خشک شدن و افتادن بند ناف کمی بیشتر از معمول طول بکشد، در شرایط عادی بند ناف بین 4 تا 7 روزگی نوزاد می افتد، در این مدت حمام اسفنجی بهترین نوع حمام برای نوزاد است و بهتر است تا زمانی که بند ناف نوزاد کاملا خشک نشده و نیفتاده او را کاملا در وان آب فرو نکنید ولی اگر به طور اتفاقی آب به ناحیه بند ناف رسید، نترسید، آن را به دقت خشک کنید و خیال تان راحت باشد مشکلی پیش نخواهد آمد.
این بستگی به خود شما دارد. نوزاد شما اولین حمام در آب را در بیمارستان دریافت می کند و اگر شما بعد از زایمان حال و روز خوبی داشته باشید و بخیه ها و زخم های زایمان اذیت تان نکند می توانید به راحتی نوزادتان را حمام کنید، فقط مواظب باشید تا وقتی بند ناف هنوز نیفتاده او را کامل در آب فرو نبرید و اگر هنوز تجربه کافی ندارید و می ترسید نوزاد از دست تان لیز بخورد یا در چشم و گوشش آب برود می توانید کمی صبر کنید تا نوزاد جان بگیرد و شما هم دوران نقاهت زایمان را پشت سر بگذارید تا با خیال راحت نوزادتان را حمام کنید، در این مدت می توانید از روش حمام اسفنجی استفاده کنید تا قطرات شیر و کثیفی های احتمالی از روی پوست نوزاد پاک شود.
این بستگی به خودتان دارد، هر زمانی از روز می تواند زمان مناسبی برای حمام کردن نوزاد باشد، اما بهتر است زمانی را برای این کار انتخاب کنید که به قدر کافی حوصله داشته باشید و وقت کافی در اختیارتان باشد، کسی یا چیزی در این زمان مزاحم تان نباشد و برای چک کردن غذا یا پاسخگویی به تلفن مجبور نباشید از حمام خارج شوید، به یاد داشته باشید هرگز نباید نوزاد را در حمام تنها بگذارید، حتی برای چند ثانیه کوتاه، چون حتی ممکن است نوزاد در 5 سانتی متر آب هم دچار خفگی شود. هرگز نوزاد را با شکم پر حمام نکنید، چون ممکن است دچار حالت تهوع و دل پیچه و در نهایت استفراغ بشود. از سویی زمان حمام، نوزاد نباید خیلی هم گرسنه باشد چون ممکن است همکاری لازم را نداشته باشد، بهتر است قبل از این که نوزادتان برای گرسنگی بی قرار شود، او را حمام ببرید. متخصصان بهترین زمان برای حمام كردن نوزاد را قبل از خوردن شیر می دانند. به این ترتیب كودك خواب عمیق تر و بهتری خواهد داشت.
برخی والدین به بهانه خواب راحت شاید دوست داشته باشند نوزادشان را هر روز حمام کنند، اما این کار تا زمانی که نوزاد شما به چهاردست و پا رفتن و سرک کشیدن به اطراف خانه نرسیده واقعا ضرورتی ندارد، شاید حتی برای سلامت نوزاد هم مضر باشد، چون پوست او در تماس با آب و صابون خشک می شود. نوزاد ذاتا تمیز است و نیازی به حمام آنچنانی ندارد، 2 بار حمام در هفته برای نوزادان کافی است، به شرط آن که ناحیه پوشک و باسنش را هر بار برای تعویض به خوبی تمیز کرده و صورت و چین های زیر گردن و پاهایش را مرتب با دستمال مرطوب پاک کنید، چون از آنجا که نوزاد تحرک زیادی ندارد تنها این نواحی کثیف می شوند.
برای اینکه مراحل حمام کردن نوزاد را مطالعه کنید میتوانید به مقاله اهمیت حمام کردن نوزاد و مراحل مهم آن رجوع کنید
وان های بسیاری برای نوزادان طراحی شده و ممکن است مدل ها، طرح ها و رنگ های مختلف شما را وسوسه کند تا به دنبال قشنگ ترین باشید، اما حواس تان باشد در انتخاب وان حمام مانند دیگر وسایل نوزاد ایمنی حرف اول را می زند و نسبت به زیبایی ارجحیت دارد. بهتر است وانی را انتخاب کنید که از پلاستیک سفت و سخت ساخته شده باشد و نه خیلی بزرگ باشد و نه خیلی کوچک. نوزاد باید به راحتی در وان جا شود و فضای کافی برای حرکت کردن داشته باشد. بعضی از وان ها تخته توری کوچکی با شیب مناسب دارند که کار حمام نوزاد را راحت می کنند، وقتی نوزاد را روی این تخته می گذارید لیز نمی خورد و از طرفی شیب تخته باعث می شود تا سر نوزاد از آب بیرون بماند و تنش در آب باشد تا شما با خیال راحت بتوانید او را بشویید. صندلی های مخصوص حمام و تجهیزات دیگری هم در بازار وجود دارد که خیلی به درد نوزادان کوچک نمی خورد، اما اگر نوزادتان بزرگ تر شد و توانست به تنهایی بنشیند آن وقت می توانید برای سهولت در حمام از این وسایل استفاده کنید.
اگر به نکات بیشتری برای استحمام نوزاد و کودک نیازمند هستید میتوانید مقاله انواع نکات و توصیه ها برای حمام کردن نوزادان را مطالعه کنید
از آنجا كه این ناحیه در تماس مستقیم با پوشک و ادرار است باید آن را تمیز نگه دارید. تعویض زود به زود نوزاد باعث می شود تا این ناحیه دچار سوختگی و التهابات پوستی نشود. هنگام حمام کردن نوزاد پسر پوست روی آلت را کمی عقب بکشید و سریعا شست وشو کنید، در مورد نوزادان دختر باید این قسمت حساس را با حرکت دست از جلو به عقب بشویید و تمیز کنید تا دچار عفونت نشود. لازم نیست در هر بار شست وشو به این ناحیه صابون بزنید؛ فقط کافی است با آب تمیز بشویید، چون ممکن است صابون در این قسمت باقی بماند و نوزاد را اذیت کند. اگر پای نوزاد دچار سوختگی شده حمام کردن او موردی ندارد، حتی برخورد آب با این ناحیه باعث می شود تا التهاب آن زودتر خوب شود، هرگز به پوست ملتهب و سوخته پای کودک صابون و شامپو نزنید چون التهاب آن را بیشتر می کند، اما شست وشوی این ناحیه با آب خالی نه تنها التهاب این قسمت را می گیرد بلکه باعث می شود، زودتر خوب شود. فقط بعد از حمام به آرامی این ناحیه را خشک کنید تا مرطوب نماند.
✓ نکته : ناخن های کودک را کوتاه کنید . هنگامی که نوزادان با ناخن های بلدی به دنیا می آیند باید ناخن های آن ها را گرفته تا به خود آسیبی نزنند. میتوانید از ناخن گیر های مخصوص کودکان نیز استفاده کنید .
✓ نکته : میتوانید بعد از حمام برای تمیز کردن و خشک کردن بیرون گوش از پنبه استفاده کنید برای داخل گوش ها این کار را انجام ندهید
حمام کردن نوزاد با رعایت نکات ایمنی و بهداشتی میتواند تجربهای لذتبخش و آرامشبخش برای هر دو طرف باشد. با استفاده از روشهای صحیح و محصولات مناسب، میتوانید به نوزاد خود کمک کنید تا از این زمان لذت ببرد و احساس راحتی کند. همچنین، مشاوره با پزشک نوزاد در مورد هرگونه نگرانی یا سوال خاص میتواند به شما کمک کند تا بهترین مراقبتها را برای نوزاد خود فراهم کنید.