مواظبت و مراقبت مادر از تندرستی خود، بعد از زایمان طبیعی

مادر بعد زایمان ممکن است احساس ضعف و بی حالی نماید، ولی با تغذیه کافی و کامل و ورزش مناسب و داشتن آرامش می تواند به حالت قبل از حاملگی برگردد و وظیفه پرستاری و تغذیه نوزاد خود را انجام دهد. مادر بعد از زایمان معمولا احساس تورم و زخم در لگن و باسن خود می کند، هم چنین در پستان های خود احساس پری و سنگینی می کند.

این ناراحتی ها به تدریج از بین می رود. اگر درد و ناراحتی زیاد باشد، پزشک باید او را معاینه کند و مشکل او را بررسی و در صورتی که دارویی لازم دارد، تجویز نماید. این ناراحتی ها معمولا با مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن برطرف می گردد. مادر نباید آسپرین مصرف کند، زیرا ممکن است موجب خونریزی از دستگاه تناسلی او شود ، هم چنین آسپرین از شیر دفع می شود و به نوزاد می رسد و برای نوزاد نیز مشکل به وجود می آورد.

انقباضات رحم : تمام خانم ها پس از زایمان، در رحم خود انقباضاتی حس می کنند، زیرا رحم کوچک می شود و به محل خود بر می گردد. اگر مادر قبلاً زایمان داشته است، این انقباضات شدیدتر خواهد بود. بیشتر مادران این انقباضات را هنگام شیر دادن به کودک خود حس می کنند، زیرا ماده اکسی توسین که که موجب ترشح شیر مادر می گردد، باعث انقباض رحم نیز می شود. این انقباضات پس از 3 تا 4 روز از بین می رود.

ترشح از دستگاه تناسلی : بعد از زایمان مقداری ترشحات مخاطی و خونی از دستگاه تناسلی مادر خارج می گردد، مخصوصاً زمانی که مادر از خواب بر می خیزد. دفع این نوع ترشحات طبیعی است و نشانه التیام رحم است و ممکن است تا 6 هفته ادامه یابد. اگر این ترشحات با خونریزی زیاد یا بوی بد همراه باشد، مادر باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند. اگر مادر درد شدید دارد، باید سعی کند مایعات زیاد بنوشد و کیسه آب یخ در ناحیه باسن خود قرار دهد و داروی مسکن مصرف نماید.

پیشگیری از پیدایش عفونت : مادر پس از زایمان باید اصول بهداشت را کاملاً رعایت نماید تا دچار عفونت دستگاه تناسلی و ادراری نشود، به این ترتیب که پس از دفع مدفوع، دستگاه تناسلی خود را از بالا به پایین بشوید تا مدفوع موجب عفونت دستگاه تناسلی و ادراری او نگردد. پس از دفع مدفوع یا تعویض پَد، دست های باید سه نوبت شسته شوند.

پیشگیری از یبوست : اگر مادر زایمان مشکل یا بخیه داشته باشد، دفع مدفوع او دشوار است، بنابراین هر روز باید راه برود و مواد غذایی فیبردار ( سبزیجات و میوجات ) مصرف کند و اگر با رژیم غذایی بهبود نیافت، داروی ملین استفاده نماید و هر روز حداقل 4 لیوان آبمیوه یا آب ساده مصرف نماید.

کمردرد : کمردرد بعد از زایمان بسیار شایع است و ماه ها طول می کشد، زیرا در دوران بارداری ستون فقرات، وزن جنین در حال رشد را تحمل می کند. همچنین در دوران بارداری رباط ها و مفاصل نیز شل می گردند و مادر باردار را برای کمردرد آماده می سازد. از طرف دیگر خود حاملگی سبب می شود که مادر به عقب تکیه کند و شکم خود را به جلو ببرد.

اگر زایمان نیز با بیهوشی نخاعی انجام گیرد، سبب می شود که درد کمر به وجود آید. بعد از تولد نوزاد، شیر دادن مادر نیز موجب کمردرد می گردد، بنابراین اگر مادر بعد از زایمان ورزش های سبک انجام دهد و عضلات شکم و پشت خود را تقویت کند، کمردرد او به تدریج بهبود خواهد یافت.

مادر باید با نظر پزشک و فیزیوتراپیست، بعد از زایمان به ورزش بپردازد. مادر باید هنگام ایستادن، تصور کند که با سیمی سر او را به سقف آویزان کرده اند، بنابراین باید شانه های خود را آزاد نگه دارد و قفسه صدری او سفت نباشد و به آرامی شکم خود را به داخل ببرد و ستون فقرات خود را بلندتر کند. اگر مادر برای مدتی می نشیند باید قسمت پایین ستون فقرات خود را با شی ای پر و حمایت کند.

مواظبت از پستان ها : بعد از زایمان، هورمون پرولاکتین از غده هیپوفیز ترشح می شود تا غدد پستان مادر را برای ترشح شیر آماده سازد. مکیدن کودک از پستان مادر نیز در ترشح شیر بسیار مؤثر است، بنابراین هر چه زودتر باید نوزاد را به سینه مادر گذاشت تا مک بزند.

بعضی از مادران پس از زایمان، احساس سنگینی و پری در پستان های خود می کنند، در این موارد دوشیدن، کمپرس آب گرم و مخصوصاً مکیدن پستان مادر به وسیله نوزاد، به کم شدن درد و احتقان پستان ها کمک می کند. بعضی از مادران به علت ترشح هورمون احساس می کنند که موهای آن ها کم و زبر و خشن و حساس شده است، این احساس طبیعی است و به تدریج برطرف می شود.

برگشت سیکل قاعدگی

اگر مادر به کودک شیر بدهد، قاعدگی او معمولاً پس از 4 تا 6 هفته پس از تولد نوزاد شروع می شود. در مواردی ممکن است قاعدگی نامنظم یا حتی تا زمانی که مادر به کودک خود شیر می دهد، شروع نگردد، بنابراین شروع قاعدگی هر خانمی متفاوت می باشد و علت آن هنوز مشخص نشده است، مقدار دفع خون نیز در هر قاعدگی ممکن است بسیار جزئی، متوسط یا بسیار زیاد باشد، ولی به تدریج طبیعی خواهد شد.

پیشگیری از حاملگی مجدد

قبل از این که قاعدگی مادری پس از زایمان شروع گردد، ممکن است تخمدان او تخمک آزاد کند و اگر آمیزش جنسی با شوهر خود انجام دهد، ممکن است مادر دوباره حامله گردد، بنابراین هر خانمی پس از زایمان، قبل از این که آمیزش جنسی با شوهر خود داشته باشد باید یکی از روش های مناسب پیشگیری از حاملگی را انتخاب کند و انجام دهد.

اگر مادری به کودک خود شیر می دهد و قرص پیشگیری از حاملگی نوع استروژن مصرف کند، موجب کم شدن شیر او می گردد، بنابراین چنین مادرانی باید شش هفته پس از زایمان از قرص های پیشگیری از حامگلی نوع پروژستون مصرف کنند تا از یک طرف از حاملگی مجدد جلوگیری کند و از سوی دیگر برای شیر دادن به کودک نیز مشکلی به وجود نیاید.

ملاقات با پزشک پس از زایمان

مادر باید پس از زایمان بار دیگر به وسیله پزشک معاینه گردد تا مطمئن شود همه قسمت های بدن او طبیعی است و عملکرد دستگاه های مختلف بدن سیر طبیعی دارد. این ملاقات باید 4 تا 6 هفته پس از زایمان انجام گیرد، ولی اگر مادر سزارین یا ایپزیوتومی شده است، باید زودتر مراجعه کند تا بخیه های برداشته شود و پزشک و مادر مطمئن شوند که مشکلی مخصوصاً در ارتباط با عفونت به وجود نیامده باشد.

پزشک در این ملاقات اگر زایمان طبیعی انجام شده باشد، ممکن است معاینه داخلی انجام دهد تا مطمئن شود رحم به محل و اندازه خود برگشته است.  پزشک همچنین وزن و فشار خون مادر را اندازه می گیرد و از دفع ادرار و مدفوع او سؤال می کند تا اگر مشکلی وجود دارد بررسی و درمان نماید.

مادر پس از زایمان باید تمام مشکلات و نگرانی های خود را یادداشت نماید و از پزشک سؤال کند و از او کمک بگیرد، مخصوصاً اگر احساس خستگی، بی حالی، بی اشتهایی یا غم و اندوه و افسردگی می کند باید حتماً با پزشک در میان گذارد و از او کمک بگیرد. در این ملاقات، مادر باید در مورد روش های مناسب پیشگیری از حاملگی مجدد سؤال کند و آن روش را انجام دهد.