واکسن سِل ( ب ث ژ )

این واکسن از ویروس زندۀ ضعیف شدۀ سِل گاوی تهیه می شود و به مقدار 0/1 میلی لیتر آن را در سطح خارجی بازوی راست، داخل جلد تزریق می نمایند. تزریق واکسن ب ث ژ تا حدود 80 درصد موجب محافظت و مقاومت در برابر ابتلا به بیماری سِل می گردد.

بهترین سن برای تزریق واکسن ب ث ژ، بعد از تولد می باشد. اگر بعد از تولد واکسن ب ث ژ تزریق شود، مقدار واکسن مورد نیاز، نصف مقدار کودکان بزرگتر می باشد و احتیاج به آزمون جلدی توبرکولین ندارد، ولی اگر بعد از آن حتی 4 تا 6 هفته بعد از تولد تزریق گردد، ابتدا باید آزمایش جلدی توبرکولین انجام شود و اگر این آزمایش منفی باشد یعنی در محل توبرکولین واکنشی به وجود نیاید، می توان به کودک واکسن ب ث ژ تزریق نمود.

بعد از تزریق واکسن ب ث ژ، واکنشی در محل تزریق بدین صورت ایجاد می گردد. در حدود سومین هفته بعد از تزریق، در محل تزریق، برجستگی پیدا می شود که به تدریج بزرگ و قرمز رنگ می شود. سپس قاعدۀ برجستگی، سفت و پوست روی آن قرمز و شفاف و نازک می شود و هاله قرمزی دور آن پیدا می شود.

بعد از آن رنگ سرخ برجستگی به تدریج تیره می گردد و تبدیل به تاول چرکی می شود. پوست روی تاول به تدریج نازک و بالاخره سوراخ می شود و ترشحات داخل آن خارج می گردد. بعد از سه هفتۀ دیگر روی زخم دَله بسته می شود. چند هفته بعد دلۀ روی زخم خود به خود می افتد و جوشگاه فرورفته ای در محل آن باقی می ماند.

این جوشگاه نیز بعد از ماهها صاف می شود، ولی جای واکسن برای همیشه مشخص خواهد بود. واکنش پوستی واکسن ب ث ژ از ابتدا تا بهبود کامل معمولاً 2 تا 3/5 ماه طول می کشد. تزریق واکسن ب ث ژ درد ندارد و کودک دچار تب نمی شود، ولی به ندرت ممکن است 20 تا 40 روز بعد از تزریق، کودک یک یا دو روز مختصری تب کند.

واکنش محل تزریق ب ث ژ گاهی خفیف است و فقط در محل تزریق برجستگی مختصری به وجود می آید و به تدریج پس از 5 تا 6 هفته از بین می رود. گاهی واکنش شدید است و در محل تزریق ممکن است زخم عمیقی ایجاد شود که آن هم خود به خود پس از چند ماه بهبود می یابد.

اگر محل تزریق واکسن با میکروب های مختلف آلوده گردد، ممکن است در محل واکسن، آبسۀ چرکی ایجاد شود. در چنین شرایطی کودک باید به وسیلۀ پزشک، معاینه و درمان گردد. برای جلوگیری از عفونت محل واکسن، مادر باید لباس های کودک را زود به زود عوض نماید و او را حمام کند.

در هنگام حمام کردن دستور خاصی وجود ندارد، ولی از دست زدن به محل واکسن باید خودداری کرد و ترتیبی داده شود که کودک نتواند محل واکسن را بخاراند. اگر در خلال دو ماه پس از تزریق واکسن ب ث ژ، هیچ واکنشی در محل تزریق ایجاد نشد، والدین باید کودک را برای آزمون جلدی و تزریق مجدد واکسن ب ث ژ به مراکز بهداشت ببرند.