روش‌های کنترل و پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس

عفونت در نوزادان نارس یکی از چالش‌های اصلی مراقبت از این گروه آسیب‌پذیر است که به دلیل تولد پیش از هفته 37 بارداری و تکامل ناقص سیستم ایمنی رخ می‌دهد. این نوزادان به دلیل پوست نازک، ناتوانی در تنظیم دما و بستری طولانی در بخش‌های مراقبت ویژه، در معرض خطر بالای ابتلا به عفونت‌های جدی مانند سپسیس، مننژیت، پنومونی و عفونت‌های گوارشی قرار دارند. هدف از این مقاله، ارائه راهنمایی جامع و عملی است که به والدین، پرستاران و پزشکان کمک کند تا با استفاده از روش‌های پیشگیرانه و کنترلی، از بروز و گسترش عفونت در نوزادان نارس جلوگیری کنند و سلامت آن‌ها را بهبود بخشند.

اهمیت پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس

پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس به دلیل ضعف سیستم ایمنی و نارس بودن اندام‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این نوزادان به دلیل تماس مداوم با تجهیزات پزشکی، کاتترها و محیط‌های بیمارستانی، در معرض عفونت‌های بیمارستانی قرار دارند که می‌تواند به عوارض جبران‌ناپذیری مانند نارسایی چندارگانی یا مرگ منجر شود. همچنین، عفونت در نوزادان نارس می‌تواند رشد مغزی، ریه‌ها و سایر اندام‌ها را مختل کند و شانس بقا را کاهش دهد. بنابراین، اتخاذ اقدامات پیشگیرانه و کنترلی، نه‌تنها سلامت فوری این نوزادان را تضمین می‌کند، بلکه به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها در بلندمدت کمک می‌کند.

روش‌های کلیدی پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس

برای کاهش خطر ابتلا به عفونت در نوزادان نارس، روش‌های زیر توصیه می‌شود:

1. رعایت بهداشت دست‌ها: شست‌وشوی کامل دست‌ها با آب و صابون یا استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده الکلی قبل و بعد از تماس با نوزاد، مهم‌ترین اقدام پیشگیرانه است. این کار از انتقال باکتری‌ها و ویروس‌ها از پرستاران، والدین یا سایر بیماران جلوگیری می‌کند. در محیط‌های بیمارستانی، رعایت پروتکل‌های بهداشتی دست حداقل 40 تا 60 ثانیه زمان می‌برد و باید به‌طور مداوم انجام شود تا از بروز عفونت در نوزادان نارس جلوگیری کند.
2. محدودیت بازدیدکنندگان: کاهش تعداد بازدیدکنندگان و ممنوعیت حضور افراد بیمار (حتی با سرماخوردگی ساده) از ورود پاتوژن‌ها به محیط نوزاد جلوگیری می‌کند. در صورت نیاز به بازدید، استفاده از روپوش یک‌بارمصرف، دستکش و ماسک الزامی است. این محدودیت به‌ویژه در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) برای پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس اهمیت دارد.
3. تمیز نگه داشتن محیط: ضدعفونی منظم تخت، انکوباتورها، مانیتورها و سطوح تماس با نوزاد با مواد ضدعفونی‌کننده مناسب از تجمع میکروب‌ها جلوگیری می‌کند. تهویه مناسب اتاق و حفظ رطوبت نسبی بین 40 تا 60 درصد نیز به کاهش رشد باکتری‌ها و پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس کمک می‌کند.
4. مراقبت از پوست: پوست نازک و حساس نوزادان نارس به‌راحتی دچار آسیب می‌شود و می‌تواند دروازه‌ای برای ورود میکروب‌ها باشد. استفاده از نرم‌کننده‌های موضعی (مانند پماد زینک اکساید یا روغن آفتاب‌گردان) تحت نظر پزشک، از خشکی و ترک پوست جلوگیری کرده و خطر عفونت در نوزادان نارس را کاهش می‌دهد. تمیز کردن ملایم پوست با آب ولرم و اجتناب از مواد شیمیایی قوی نیز ضروری است.
5. تغذیه با شیر مادر: شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌هایی مانند ایمونوگلوبولین A است که سیستم ایمنی نوزاد را تقویت می‌کند. حتی چند قطره شیر مادر در روز می‌تواند از عفونت‌های روده‌ای و تنفسی در نوزادان نارس پیشگیری کند. در مواردی که شیردهی مستقیم ممکن نیست، استفاده از شیر دوشیده با سرنگ یا لوله تغذیه توصیه می‌شود.
6. واکسیناسیون به‌موقع: رعایت برنامه واکسیناسیون کشوری، از جمله واکسن‌های روتاویروس و آنفلوآنزا (در صورت تجویز پزشک)، از ابتلا به عفونت‌های قابل پیشگیری محافظت می‌کند. تاخیر در وزن‌گیری ممکن است زمان‌بندی خاصی را از پزشک طلب کند، اما این کار به پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس کمک می‌کند.
7. کنترل تجهیزات پزشکی: استریل کردن ابزارهایی مانند سرنگ، لوله‌های تغذیه، و کاتترها قبل از استفاده، از ورود باکتری‌ها به جریان خون یا ریه‌ها جلوگیری می‌کند. تعویض منظم این تجهیزات و نظارت بر محل ورود کاتتر از نکات کلیدی برای پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس است.

روش‌های کنترل عفونت در نوزادان نارس در صورت بروز

در صورتی که عفونت در نوزادان نارس رخ دهد، اقدامات زیر برای کنترل و درمان ضروری است:

1. تشخیص سریع: علائم غیراختصاصی مانند بی‌حالی، بی‌قراری، تنفس تند (بیش از 60 بار در دقیقه)، نفخ شکم، یا تغییر دمای بدن (تب یا افت دما) باید فوراً بررسی شوند. آزمایش‌هایی مانند کشت خون، ادرار، یا مایع نخاعی برای شناسایی عامل عفونی در نوزادان نارس انجام می‌شود.
2. درمان آنتی‌بیوتیکی: در صورت تأیید عفونت باکتریایی، آنتی‌بیوتیک‌های وریدی (مانند آمپی‌سیلین و جنتامایسین) تحت نظر متخصص اطفال تجویز می‌شوند. دوز و مدت درمان بر اساس شدت عفونت و وزن نوزاد تنظیم می‌شود تا کنترل عفونت در نوزادان نارس به‌خوبی انجام شود.
3. پشتیبانی تنفسی و تغذیه‌ای: در موارد شدید مانند سپسیس یا پنومونی، استفاده از اکسیژن، ونتیلاتور یا دستگاه‌های کمک‌تنفسی ممکن است لازم باشد. تغذیه وریدی (تولد تزریقی) در صورت ناتوانی گوارشی نیز برای حمایت از کنترل عفونت در نوزادان نارس توصیه می‌شود.
4. نظارت مداوم: مانیتورینگ ضربان قلب، فشار خون، سطح اکسیژن و سایر علائم حیاتی با دستگاه‌های پیشرفته، به مدیریت عوارض کمک می‌کند. هرگونه تغییر در وضعیت نوزاد باید سریع به تیم پزشکی گزارش شود تا کنترل عفونت در نوزادان نارس بهینه شود.

راهکارهای عملی برای والدین و مراقبان

والدین و مراقبان می‌توانند با اقدامات زیر به پیشگیری و کنترل عفونت در نوزادان نارس کمک کنند:

• آموزش و آگاهی: والدین باید با علائم هشداردهنده مانند اسهال، استفراغ، ترشحات چرکی از ناف، یا تغییر رنگ پوست آشنا شوند و فوراً به پزشک مراجعه کنند تا از پیشرفت عفونت در نوزادان نارس جلوگیری شود.
• تماس پوست به پوست: روش کانگورویی، با حفظ دما و تقویت ایمنی از طریق تماس مستقیم با پوست مادر، می‌تواند از استرس و عفونت در نوزادان نارس پیشگیری کند، مشروط به رعایت بهداشت کامل.
• اجتناب از خوددرمانی: استفاده از داروهای گیاهی، مکمل‌ها یا روش‌های خانگی بدون تجویز پزشک ممکن است خطرناک باشد و باید از آن اجتناب شود تا کنترل عفونت در نوزادان نارس به‌درستی انجام شود.
• همکاری با تیم پزشکی: شرکت در جلسات آموزشی بیمارستان و رعایت دستورالعمل‌های کادر درمان، به بهبود مراقبت و پیشگیری از عفونت در نوزادان نارس کمک می‌کند.

نتیجه‌گیری

پیشگیری و کنترل عفونت در نوزادان نارس نیازمند همکاری تیمی بین کادر پزشکی، والدین و گاهی جامعه است. رعایت بهداشت دست، محدود کردن بازدید، مراقبت از پوست، تغذیه با شیر مادر، واکسیناسیون به‌موقع، و کنترل تجهیزات پزشکی، پایه‌های اصلی کاهش خطر عفونت در نوزادان نارس هستند. در صورت بروز عفونت، تشخیص سریع، درمان آنتی‌بیوتیکی، پشتیبانی تنفسی و نظارت مداوم می‌تواند جان این نوزادان را نجات دهد و عوارض را به حداقل برساند. با اجرای این روش‌ها، می‌توان شانس رشد سالم، کاهش عوارض بلندمدت مانند مشکلات مغزی یا ریوی، و بهبود کیفیت زندگی را برای این گروه حساس افزایش داد. آگاهی، صبوری و پایبندی به دستورالعمل‌ها کلید موفقیت در این مسیر است.