حرف زدن کودک

توسعه گفتار یکی از مراحل مهم رشد کودک است که والدین و مراقبان باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند. یادگیری گفتار فرآیندی تدریجی است و هر کودک ممکن است با سرعت متفاوتی این مهارت را کسب کند. در ادامه به مراحل مختلف توسعه گفتار و نکات مهمی که والدین می‌توانند برای حمایت از کودک خود رعایت کنند، پرداخته شده است.

مراحل توسعه گفتار کودک

1. نوزادی (0 تا 6 ماهگی):

   • آواها و واکنش‌ها: نوزادان با تولید صداهای اولیه مانند غان و غون، واکنش به صداها و ایجاد تماس چشمی با والدین شروع به تعامل می‌کنند.
   • لبخند اجتماعی: لبخند اجتماعی و واکنش به صدای والدین از جمله نشانه‌های اولیه تعاملات گفتاری هستند.

2. نوزادی پیشرفته (6 تا 12 ماهگی):

   • آواهای پیچیده‌تر: تولید صداهای پیچیده‌تر و تکرار صداهایی مانند "بابا" و "ماما" شروع می‌شود.
   • تشخیص و واکنش به نام: کودک شروع به تشخیص نام خود و واکنش به آن می‌کند.

3. کودکی نوپا (12 تا 18 ماهگی):

   • اولین کلمات: کودک شروع به گفتن اولین کلمات معنادار می‌کند، مانند "مامان" و "بابا".
   • درک دستورات ساده: کودک می‌تواند دستورات ساده را درک کند و به آن‌ها پاسخ دهد.

4. کودکی نوپا پیشرفته (18 تا 24 ماهگی):

   • گسترش دایره لغات: تعداد کلمات کودک به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد و او شروع به استفاده از کلمات برای بیان نیازها و خواسته‌ها می‌کند.
   • ترکیب کلمات: کودک شروع به ترکیب دو کلمه برای ساخت جملات ساده می‌کند، مانند "بازی توپ".

5. کودکی پیش دبستانی (2 تا 3 سالگی):

   • جملات پیچیده‌تر: کودک می‌تواند جملات سه تا چهار کلمه‌ای بسازد و داستان‌های کوتاه تعریف کند.
   • افزایش دایره لغات: دایره لغات کودک به سرعت گسترش می‌یابد و او می‌تواند سوالات ساده بپرسد و به آن‌ها پاسخ دهد.

6. کودکی پیش دبستانی پیشرفته (3 تا 5 سالگی):

   • جملات پیچیده و داستان‌ها: کودک می‌تواند جملات پیچیده‌تری بسازد و داستان‌های بلندتر تعریف کند.
   • گفتگوهای تعاملی: کودک می‌تواند در گفتگوهای تعاملی شرکت کند و احساسات و افکار خود را بیان کند.

نکات مهم برای حمایت از توسعه گفتار کودک

1. صحبت کردن با کودک:

   • گفتگوهای روزمره: با کودک خود در مورد فعالیت‌های روزانه صحبت کنید و او را به مشارکت در گفتگوها تشویق کنید.
   • استفاده از کلمات جدید: کلمات جدید را به طور مداوم معرفی کنید و از آن‌ها در جملات ساده استفاده کنید.

2. خواندن کتاب:

   • کتاب‌های تصویری: خواندن کتاب‌های تصویری و داستان‌های کوتاه می‌تواند به توسعه دایره لغات کودک کمک کند.
   • سوال پرسیدن: در هنگام خواندن کتاب، از کودک سوالاتی بپرسید و او را به پاسخ دادن تشویق کنید.

3. تشویق به بازی‌های تعاملی:

   • بازی‌های نقش‌آفرینی: بازی‌هایی که شامل نقش‌آفرینی و گفتگو هستند، مانند بازی‌های آشپزی یا فروشگاهی، می‌توانند به توسعه مهارت‌های گفتاری کمک کنند.
   • آواز خواندن: آواز خواندن و تکرار شعرها و ترانه‌ها می‌تواند به توسعه مهارت‌های زبانی کودک کمک کند.

4. گوش دادن فعال:

   • گوش دادن به کودک: وقتی کودک صحبت می‌کند، به او با دقت گوش دهید و او را تشویق کنید تا بیشتر صحبت کند.
   • پاسخ دادن: به سوالات و گفتارهای کودک با پاسخ‌های کامل و مفصل جواب دهید تا او را به توسعه گفتار تشویق کنید.

5. استفاده از تکنولوژی:

   • برنامه‌های آموزشی: استفاده از برنامه‌های آموزشی مناسب سن کودک می‌تواند به توسعه مهارت‌های زبانی کمک کند.
   • زمان محدود: استفاده از تکنولوژی باید به صورت محدود و کنترل‌شده باشد تا فرصت‌های تعاملی حضوری از دست نروند.

6. تشویق و حمایت:

   • تشویق به تلاش: کودک را به تلاش برای صحبت کردن و بیان احساسات خود تشویق کنید و او را برای هر پیشرفتی تشویق کنید.
   • صبر و حوصله: با کودک خود صبور باشید و به او زمان بدهید تا مهارت‌های گفتاری خود را بهبود بخشد.

كودكان معمولا بايد تا پايان 2 سالگي بتوانند 25 لغت را ادا كنند.

این لغت‌ها و اصطلاحات شامل اسامی بعضی از اسباب‌بازی‌ها، غذاها، حیوانات و همچنین عنوان مهم‌ترین اعضای خانواده مانند پدر و مادر هستند. با آشنایی با این كلمات می‌توان كودكانی را كه ممكن است در آینده دچار مشكلات كلامی باشند از همین سنین پایین شناسایی كرد و درصورت لزوم به درمان آن‌ها پرداخت. كودكانی كه دیر شروع به صحبت كردن می‌كنند یا نسبت به سن خود لغات كمی را ياد گرفته اند معمولا دچار مشكلاتی هستند كه از دید والدین آن‌ها پنهان مانده است. برای مثال یك كودك كه از لحاظ شنوایی دچار مشكل است به‌طور حتم مهارت‌های كلامی ضعیفی خواهد داشت یا كودكان مبتلا به اوتیسم از نظر گفتاری نسبت به همسالان خود عقب‌تر هستند.

نگراني
25 لغت فوق در اصل قسمتی از 310 كلمه‌ای است كه باید در دایره لغت كودكان تا زمان رسیدن آن‌ها به 3 سالگی قرار بگیرد. والدین می‌توانند ظرف مدت 10 دقیقه این كلمه‌ها را بررسی كنند و براساس آن‌ها میزان پیشرفت كودك‌شان را تخمین بزنند. از بین این 310 لغت هر كودك 3 ساله معمولا با 150 كلمه آشنایی دارد. به اعتقاد كارشناسان كودكان كم‌ سن و سالی كه بین 75 تا 225 كلمه را بلدند در وضعیت نرمالی به سر می‌برد. اما زمانی كه تعداد این كلمات به كمتر از 50 برسد، آن‌گاه باید در مورد رشد كلامی و به‌دنبال آن در مورد رشد فكری و مغزی كودكان نگران بود.

بلد نبودن 25 لغت
نكته: اگر یك كودک تا پایان 24 ماهگی خود اكثر این لغات را نمی‌داند یا استفاده نمی‌كند، سرعت یادگیری گفتار در او پایین است.
البته بعضی از كودكان با این كه رشد مغزی طبیعی دارند و روند تكاملی آن‌ها به‌صورت معمول ادامه دارد، ممكن است دیرتر از دیگران شروع به صحبت كردن كنند. درصد زیادی از این كودكان حداكثر با چند ماه تاخیر خود را به وضعیت طبیعی می‌رسانند و این عقب ماندگی كوچك را جبران می‌كنند.
نگرانی اصلی زمانی خود را نشان می‌دهد كه یك كودك به دلیل ابتلا به بیماری‌هایی مانند كم‌شنوایی یا اوتیسم سرعت یادگیری پایینی داشته باشد. در این مواقع می‌توان با توجه به قابلیت‌های گفتاری كودكان این موارد را شناسایی كرد و قبل از آن‌كه كودك با مشكلات بزرگ‌تری مواجه شود درصدد برطرف كردن آن‌ها اقدام كرد. اما اگر یك كودك تا رسیدن به 5/2 سالگی هنوز هم نتواند اكثر این كلمات را بیان كند، حتما باید به یك متخصص گفتاردرمانی ارجاع داده شود.

تقریبا 20 درصد از كودكان 2 ساله نسبت به هم‌سن و سال‌های خود رشد گفتاری ضعیف‌تری دارند و از آن‌ها عقب‌تر هستند. از این میزان بین 50 تا 75 درصد مشكل زیادی ندارند و حداكثر ظرف مدت چند ماه خود را به هم سن و سال‌های‌شان می‌رسانند ولي در بقیه موارد كودكان دچار مشكلات ماندگار هستند و نیاز به كمك دارند.كودكانی كه دیر به حرف زدن درمی‌آیند معمولا در انجام كارهای ساده دیگر مانند گوش دادن به لغت‌ها، جملات و عددها هم مشكل دارند و نمی‌توانند به خوبی آن‌ها را بعد از شما تكرار كنند.
توجه: تلويزيون جاي صحبت كلامي و رو در رو با فرزند را نگرفته و تكرار كلمات توسط فرزند شما و اصلاح آن توسط شما موثر خواهد بود.

كمك به كودک
در صورت نگراني به پزشك مراجعه نماييد.

صداهای قبل از تکلم

دکتر فرهت میگوید: در دو سه هفته اول زندگی صداهای کودک در موارد مختلف یکسان و یکنواخت است. این صداها جنبه بازیابی دارد و با اراده و آگاهی انجام نمی‌شود. اما به مرور زمان بین گریه کودک و وضعیت او ارتباط برقرار می‌شود. به نحوی که مادر از طریق لحن گریه کودک می‌تواند به گرسنگی، خواب آلودگی یا نیازهای دیگر او پی ببرد. می‌توان گفت که کودک از حدود سه ماهگی با ایجاد صدا به نحوی با محیط پیرامون خود رابطه برقرار می‌کند. ضمن اینکه اطلاعات کودک در مورد وضعیت خود بیشتر از شناخت او از صداها و اصوات است. با بزرگتر شدن كودك شنوایی و آگاهی او از صداها بیشتر می‌شود.
کودک از ماه سوم به بعد کم کم خود را با این صداها سرگرم می‌کند و از این به بعد قان و قون کردن کودک شروع می‌شود و از ماه ششم به بعد بطور فزاینده‌ای صداها را تقلید و تکرار می‌کند. صدای کودک از حدود یک سالگی کم کم شبیه تکلم بزرگسالان می‌شود. کودک در اواخر سال اول زندگی مجموعا دو سه کلمه یاد می‌گیرد، ولی قبل از بیان اولین کلمه بسیاری از صداها، حالات عاطفی و تغییرات چهره و چند کلمه ساده مانند بابا و ماما را درک می‌کند. کودک در حدود نه ماهگی نسبت به اسم خود و کلمه‌های نه و نکن، عکس العمل نشان می‌دهد و شروع به تقلید صداها می‌کند.

اولین کلمه‌ها

کودک در اواخر سال اول زندگي کوشش می‌کند کلمه و صداهایی را که می‌شنود تقلید کند. در حدود یک سالگی کودک یکی دو کلمه معنی‌دار را بیان می‌کند. از پانزده ماهگی به بعد بسرعت به تعداد واژه‌ها افزوده می‌شود و این واژه‌ها چند برابر می‌شوند. کودک در 15 تا 24 ماهگی حدود 50 واژه را یاد می‌گیرد و از این به بعد به موضوع تکلم آگاهی پیدا می‌کند. یعنی می‌فهمد که هر چیز نامی ‌دارد و اشتیاق به کسب مهارت در سخن گفتن افزايش پيدا مي كند و کودک روز به روز لغات بیشتری را فرا می‌گیرد.
کودک در دو سال اول زندگی شیفته حرکت و تغییر است. بنابراین اولین لغاتی که کودک بکار می‌برد، مربوط به چیزهایی است که حرکت می‌کند. کودک قبل از همه، اسامی‌ و سپس فعل و سرانجام قيد و صفت را فرا می‌گیرد. از نظر دکتر احمد شاه فرهت اطرافیان کودک نیز باید تمرین را با کلمه‌های مورد علاقه کودک و نامهایی که بیشتر از همه سر و کار دارند شروع کنند و جمله سازی نیز بسیار ساده و با استفاده از همان گروه کلمه‌ها و اسامی ‌می‌باشند. تا قبل از سه سالگی اصرار در سخن گفتن کودک لزومی‌ ندارد. چون ممکن است مشکلات دیگری از جمله لکنت زبان را به دنبال داشته باشد.

اولین جمله‌ها

در ابتدا جمله هاي كودک یک کلمه‌ای است. در حدود دو سالگی کودک می‌تواند جمله‌های کوتاه دو کلمه‌ای و سه کلمه‌ای را ادا کند. کودک مرتبا کلمه‌های یشتری را یاد می‌گیرد و تمایل به ارتباط با دیگران در او افزایش می‌یابد. کودک در حدود سی ماهگی 300 تا 400 کلمه می‌داند. در سه سالگی مقدار زیادی از زبان را در نتیجه تقلید و تکرار فراوان می‌فهمد و حرف می‌زند و گنجینه لغات او سریعا افزایش می‌یابد. نیز مانند سایر مهارتها در کودکان مختلف فرق می‌کند. بعضی کودکان کمی ‌جلوتر و یکی دو ماه قبل از یک سالگی تکلم می‌کند. برای کودکانی که تا 18 ماهگی هنوز زبان باز نکرده و ارتباطی با اطرافیان و محیط برقرار نکرده باشند و یا تا بیست و چهار ماهگی کلمه‌ای نگفته و دلیل منطقي نیز برای حرف نزدن او در دست نباشد، باید با گفتار درمان مشورت نمود. زیرا با توجه به دوره‌های حساس رشد، اگر کودک به موقع زبان باز نکند عقب ماندگی‌های غیر قابل جبران بوجود خواهد آمد.

توجه: سال دوم زندگی برای شد گویایی کودک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بازی در هنگام حرف زدن
دکتر فرهت میگوید فرآیند آموزش حرف زدن به كودک خود را تا آن‌جا كه ممكن است لذت‌ بخش كنید. در این زمان نه تنها حرف بزنید و صدا بسازید بلكه دائما او را لمس‌كنید، در آغوش بگیرید، با او بازی كرده و در تمام موارد ارتباط چشمی خود را با كودک حفظ كنید.

بلند حرف زدن با كودک
با انجام كارهاي روزمره صبحت كردن با كودک را فراموش نكنيد.

ريتم مناسب در حرف زدن

موقع حرف زدن با كودک، اداي جملات با یك ریتم یا آهنگ باشد. كودكان كلماتی را كه به‌صورت شعرگونه برای‌شان گفته می‌شود بهتر به خاطر می‌سپارند و همچنین بهتر می‌توانند آن‌ها را در جملات به كار ببرند. هنگام حرف زدن از حركت هم استفاده كنید، زيرا به كار گرفتن همزمان چشم و گوش كودكان تاثیر كلمات را بیشتر می‌كند.

تمرین با كودک
از هر فرصتی برای به سخن درآوردن كودک خود استفاده كنید و در پاسخ صبور باشيد.

درست حرف زدن
در جواب كودک از جملات و كلماتي كه براي كودک مفهوم و معنا دارد استفاده كنيد.

رعایت نوبت در صحبت كردن

زمانی كه كودک حرف می‌زند با تمام وجود به او گوش بدهید و منتظر باشید تا او سخنش را تمام كند، سپس شما حرف بزنید، سوال بپرسید و سعی كنید منتظر جواب بمانید.

نکات پایانی

توسعه گفتار کودک یک فرآیند تدریجی است که نیاز به حمایت و تشویق مداوم از سوی والدین و مراقبان دارد. با ایجاد یک محیط غنی از زبان و تعامل، می‌توانید به کودک خود کمک کنید تا مهارت‌های گفتاری و زبانی خود را به بهترین شکل ممکن توسعه دهد. در صورت نگرانی در مورد توسعه گفتار کودک، مشاوره با پزشک یا متخصص گفتاردرمانی می‌تواند راهنمایی‌های مفیدی ارائه دهد.