بعد از این که خانمی از خبر خوش و شورانگیز حاملگی خود مطلع شد، وقت آن است که درصدد برآید از خود و جنین داخل رحم خود مراقبت و مواظبت کامل به عمل آورد. چون بیشتر بانوان به ویژه آنان که برای نخستین بار حامله می شوند، نمی دانند چگونه از خود مواظبت کنند، بنابراین اولین اقدام آن ها این است که زیر نظر پزشک متخصص یا مراکز بهداشتی درمانی قرار گیرند.
هدف از این مراقبت دوران بارداری این است که :
سلامت مادر تأمین گردد.
سلامت جنین که در حال رشد است تأمین گردد.
مادر از مراحل بارداری و زایمان آگاه گردد و خود را برای زایمان و تغذیه نوزاد یا شیرخوار آماده نماید.
پزشک یا مراکز بهداشتی درمانی در اختیار باشد تا در صورت وقوع حادثه ای دور از انتظار، مادر و جنین کمتر آسیب ببینند.
اولین ملاقات با پزشک باید در حدود هفته پنجم تا نهم دوران بارداری انجام گیرد. پزشک در اولین ملاقات، برای بانوی باردار پرونده ای تشکیل می دهد و از حاملگی های پیشین او، سابقه سقط جنین، تاریخچه بیماری های گذشته، تاریخچه بیماری هایی که در خانواده او وجود دارد و شیوه های جلوگیری از آبستنی های پیشین سؤال خواهد کرد.
سپس او را معاینه می کند ( معاینه عمومی، قد، وزن و فشار خون ) و حاصل بررسی های خود را در پرونده وی یادداشت می نماید و در ملاقتهای بعدی بررسی های تازه را با بررسی های پیشین مقایسه می نماید. این مقایسه ها برای تأمین سلامت مادر بسیار با ارزش است. معاینه پزشکی و گفتگو با متخصص زایمان تا هفت ماه اول دوران بارداری باید هر ماه و بعد از آن هر 15 روز و در انتهای دوران بارداری هر هفته انجام گیرد.
وزن : درهر ملاقات، وزن مادر تعیین می شود. اگر در ماه های اول، وزن مادر کم شده باشد نباید نگران شود، زیرا چه بسا این کمبود وزن معلول استفراغ های صبحگاهی است که معمولاً خانم های باردار در ماه های نخستین بارداری به آن دچار می شوند.
قد : قد هر خانم باردار باید اندازه گیری شود. اندازه قد هر خانمی با اندازه لگن او تناسب و رابطه دارد. لگن کوچک ممکن است در زایمان مشکلاتی به وجود آورد.
معاینه پاها و قوزک پاها و دست ها : پزشک در هر نوبت ملاقات با مادر باردار، پاها و قوزک ها و دست ها را معاینه می کند. مختصر ورم در آخر دوران بارداری مخصوصاً در پایان روز طبیعی است، ولی اگر ورم در دوران بارداری زیاد شود، می تواند نشانه بیماری مسمومیت حاملگی باشد. هم چنین پزشک ساق پاهای مادر را از نظر پیدایش واریس معاینه می کند.
فشار خون : فشار خون در هر نوبت ملاقات با پزشک اندازه گیری می شود. فشار خون معمولاً در دوران بارداری کمتر از معمول است، ولی ممکن است به طور ناگهانی بالا رود. فشار خون طبیعی مادر باردار باید در حدود 70/120 میلی متر جیوه باشد. اگر فشار خون به 90/140 برسد، جای نگرانی است. در موقع گرفتن فشار خون، مادر باید در خالت آرامش باشد، زیرا ترس، وحشت و هیجان ممکن است فشار خون را موقتاً بالا ببرد.
معاینه دستگاه تناسلی : پزشک در اولین ملاقات ممکن است دستگاه تناسلی را معاینه کند تا از سلامت آن و اندازه لگن و نیز بسته بودن سر رحم آگاهی یابد ( او دو انگشت خود را درون دستگاه تناسلی می نماید و با دست دیگر شکم را لمس می نماید ). در این زمان ممکن است از مادر حامله پاپ اسمیر تهیه کند تا از سلامت سلولی دستگاه تناسلی اطمینان حاصل نماید. این معاینه دردناک نیست و برای جنین نیز خطری ندارد.
در دوران آبستنی، پزشک آزمایش های مختلفی را درخواست می کند یا خود انجام می دهد تا از سلامت مادر و جنین مطمئن گردد. بنابراین مادران باید با چگونگی آزمایش ها و ارزش آن ها آگاه گردند تا با رغبت بیشتر این آزمایش ها را انجام دهند.
آزمایش ادرار : ادرار هر خانم بارداری باید از نظر وجود قند ( به منظور امکان وجود بیماری قند ) و آلبومین بررسی گردد، زیرا وجود آلبومین در ادرار نشانه اشکال در کلیه می باشد. هم چنین ادرار باید کشت داده شود و از جهت وجود میکروب و سلولهای چرک زا آزمایش گردد. وجود این عناصر در ادرار نشانه عفونت دستگاه ادراری است.
آزمایش خون : خون مادر باید از نظر گروه خون و فاکتور اِرهاش آزمایش گردد، زیرا ممکن است مادر در هنگام زایمان احتیاج به تزریق خون داشته باشد. هم چنین دانستن گروه خون مادر از نظر امکان ایجاد زردی در نوزاد و پیشگیری از آن ضرورت دارد.
خون مادر از نظر مقدار هموگلوبین به منظور تعیین کم خونی و هم چنین از نظر امکان بیماری های مقاربتی ( مخصوصاً ایدز ) باید آزمایش گردد.
خون مادر از نظر وجود ایمونوگلوبولین ضد بیماری سرخجه باید آزمایش گردد تا مشخص مادر در دوران کودکی مبتلا به بیماری سرخجه شده است یا نه. در حال حاضر واکسن سرخجه توأم با سرخک و بیخ گوشی به کودکان در سن 12 ماهگی تزریق می گردد، بنابراین اگر این آزمایش انجام گیرد و خون مادر نشان دهد که او در کودکی دچار سرخجه شده است یا واکسن سرخجه تزریق کرده، بسیار کمک کننده است و جای نگرانی نیست.
آزمایش خون از نظر هپاتیت B : پزشک در اولین ملاقات با مادر باردار، آزمایش خون از نظر ویروس ورم کبد ( هپاتیت B ) در خواست می کند ( یک درصد مادران در امریکا و دو درصد در کانادا دارای این ویروس هستند که هنگام زایمان ویروس را به نوزاد خود منتقل می کنند و نوزاد مبتلا می گردد.)
آزمایش خون از نظر سیفلیس : گرچه این بیماری نادر است، ولی ممکن است مادری بدون آگاهی خود، دچار این بیماری باشد. بنابراین این آزمایش باید انجام گیرد.
آزمایش خون از نظر دیابت : یک از عوارض دوران حاملگی، ابتلاء به دیابت دوران حاملگی می باشد که با آزمایش های اختصاصی تشخیص داده می شود.
شنیدن صدای قلب جنین : بعد از چهاردهمین هفته دوران بارداری ( چهار ماهگی ) مادر می تواند صدای قلب جنین خود را با دستگاه الکترونیک بشنود. پزشک با گوشی خود نیز می تواند صدای قلب جنین را در هجدهمین دوران بارداری بشنود.
در هر ملاقات با پزشک، هر مطلبی دارید سؤال کنید : حق هر خانم باردار است که هر وقت نزد پزشک می رود، هر مشکلی که دارد از او بپرسد و پاسخ لازم را بشنود. برای مفیدتر بودن ملاقات، توصیه می شود که خانم باردار پیش از حضور در مطب پزشک، پرسش های خود را به دقت یادداشت کند و از روی نوشته سؤال نماید.
پزشک ممکن است در اولین دیدار با خانم حامله، از جنین و رحم او اولتراسوند ( سونوگرافی ) انجام دهد. سونوگرافی عبارت است از به دست آوردن تصاویری از جنین و رحم مادر با تولید امواج صوتی. ای نآزمایش بدون درد و بدون خطر برای جنین و مادر می باشد و فقط 15 دقیقه طول می کشد. این آزمایش را پزشکان ممکن است از راه واژن یا از روی شکم انجام دهند. قبل از انجام آزمایش به مادر توصیه می شود مقداری آب بخورد و ادرار خود را نگه دارد تا جنین بهتر دیده شود.
اگر سونوگرافی در سه ماه اول دوران بارداری انجام گیرد، معمولاً از راه واژن انجام می دهند ( پروب یا دسته استوانه ای دستگاه سونوگرافی را داخل واژن قرار می دهند و جنین را به طور واضح می بینند ). بعد از سه ماه اول حاملگی، سونوگرافی را معمولاً از راه پوست شکم انجام می دهند ( هنگام انجام سونوگرافی، ژل به پوست شکم می مالند و پروب دستگاه را روی شکم حرکت می دهند تا جنین مشخص گردد ).
اولین سونوگرافی را قبل از 12 هفتگی ( سه ماهه اول ) در موارد زیر انجام می دهند :
تعیین محل قرار گرفتن جنین ( به طور اتفاقی ممکن است جنین به جای دیواره رحم در محل دیگری قرار گرفته باشد ).
تعیین زمان دقیق حاملگی
مشخص کردن وجود ناهنجاری در جنین
تعداد جنین ( دوقلو یا بیشتر )
مشخص کردن وضع تخمدان ها
دومین سونوگرافی را معمولاً پزشک ( متخصص زنان و زایمان، متخصص نوزادان یا رادیولوژیست ) در حدود هفته های 16 تا 20 انجام می دهد که هدف آن به دست آوردن اطلاع و آگاهی از موارد زیر می باشد :
تعداد جنین، سن حاملگی، چگونگی رشد جنین، تعداد ضربان قلب جنین، مقدار مایع آمنیوتیک، محل قرار گرفتن جفت، وجود ناهنجاری در جنین و بالاخره جنس جنین ( دختر یا پسر ).
برای مشخص کردن جنس جنین، معمولاً سونوگرافی را بعد از 15 یا 16 هفتگی حاملگی انجام میدهند، ولی در این زمان هم همیشه جنس جنین مشخص نخواهد شد. در مواردی که مادر یا جنین مشکل خاصی داشته باشند، آزمایش سونوگرافی به دفعات انجام می گیرد.