تشخیص زودرس چاقی

تشخیص زودرس چاقی در کودکانی که آماده چاق شدن هستند، امکان پذیر است، بدین ترتیب که اگر بعد از دوران شیرخواری، وزن کودک در حدود طبیعی باشد ولی دوباره چاق شود، او در معرض چاق شدن است. به عبارت دیگر اگر شاخص تودۀ بدن ( BMI ) بعد از دوران شیرخواری کم شود و سپس دوباره بالا رود، این کودک در معرض خطر چاق شدن قرار دارد.

کودکانی که چاقند و علائم دیگری نیز دارند، باید با اندازه گیری آزمایش های غدۀ تیروئید ( از نظر کم کاری غدۀ تیروئید ) و همچنین اندازه گیری کورتیزول ادرار ( از نظر بیماری کوشینگ ) بررسی گردند.

عوارض چاقی در کودکان

در گذشته افرادی که چاق بودند، بیشتر از نظر نداشتن اندام زیبا مورد توجه بودند، ولی امروزه محققین و پزشکان توجه خود را معطوف پی آمدها و عوارض چاقی نموده اند. پی آمدها و عوارض چاقی بسیار زیاد است و از خطر مرگ زودرس تا بیماری هایی که منجر به کاهش کیفیت زندگی می گردد، متفاوت می باشد.

تنها تعداد کمی از اعضای بدن افراد چاق تحت تأثیر چاقی قرار نمی گیرد. چاقی خطر بسیار بزرگی برای ابتلا به دیابت نوع 2 و بیماری های عروقی و قلبی و ابتلا به سرطان است.  در بعضی از کشورهای صنعتی، چاقی موجب مسائل و مشکلات روانی مختلف می گردد. در این میان چاقی شکمی ( تجمع چربی در شکم ) اهمیت بیشتری دارد، زیرا اینو نوع چاقی نسبت به چاقی محیطی خطرات بیشتری به دنبال دارد. از طرفی هر چه مدت زمان ابتلا به چاقی بیشتر باشد، خطر آن زیادتر است.

کودکان چاق به علت اختلال در سوخت و ساز بدن و تجمع چربی در بدنشان، آمادگی برای ابتلا به بیماری های مختلفی از جمله افزایش فشار خون، بالا رفتن چربی خون ( کلسترول ) و افزایش انسولین خون دارند که به تدریج و به طور آهسته بیمار را دچار بیماری های عروق و قلب و بیماری دیابت می نماید. کودکان چاق قبل از رسیدن به سن بلوغ، ممکن است دچار سنگ کیسۀ صفرا، تورم کبد، افزایش فشار خون داخل جمجمه و حملات توقف تنفس در خواب، نازایی و ضایعات تخریبی مفاصل بزرگ کردند.

عوارض اجتماعی چاقی به صورت مورد تمسخر و آزار و آلت دست قرار گرفتن کودکان چاق توسط کودکان دیگر تظاهر خواهد کرد. تبعیض چه در کارهای اجتماعی و چه در محیط کار، برای نوجوانان چاق وجود دارد و موجب خشم یا دلتنگی کودک، نوجوان یا بزرگسالان می گردد.

پی آمدها و عوارض چاقی

1 - افزایش فشار خون و بیماری های قلب و عروق

مطالعات نشان داده است که 20 تا 30 درصد کودکان چاق 5 تا 11 ساله، دچار افزایش فشار خون ( سیستول یا دیاستول ) می باشند که این نسبت در دوران بلوغ به 50 درصد می رسد. در حقیقت افزایش چربی خون در نوجوانان چاق 9 تا 10 برابر نوجوانان با وزن طبیعی می باشد.

افزایش چربی خون و مقاومت سلول های بدن به انسولین، در کودکان چاق شایع است. افزایش چربی در کودکان چاق نیز به نظر می رسد مربوط به تجمع چربی در شکم باشد، همچنین افزایش چربی در شکم موجب مقاومت سلول های بدن نسبت به انسولین می گردد.

گرچه بیماری دیابت نوع 2 در کودکان، نادر است ولی حدود ⅓ کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 ، کودکان چاق هستند. افزایش چربی، افزایش فشار خون و افزایش انسولین خون اگر در دوران نوجوانی وجود داشته باشد، در دوران بزرگسالی ادامه پیدا خواهد کرد.

2 -  اثر چاقی بر روی مفاصل ران ( مشکلات اُرتوپدی )

در کودکان چاق، نچسبیدن صفحۀ رشد استخوان و نرم بودن استخوان های غضروفی سبب می شود که کودک چاق دچار مشکلات استخوانی مفصلی گردد. در حدود 50 تا 70 درصد کودکان که دچار لغزندگی سر استخوان ران هستند، چاق می باشند و این مشکل ممکن است در سن پائین هم دیده شود.

هر کودک چاقی که از درد ناحیۀ لگن یا زانو شکایت دارد و راه رفتن او مشکل است، باید از او عکسبرداری گردد تا از نظر لغزندگی سر استخوان ران بررسی گردد. همچنین بیماری بلونت ( پرانتزی بودن و پیچیدگی ساق پا ) که در کودکان چاق دیده می شود، در نتیجۀ وزن زیاد کودک می باشد.

3 -  اثر چاقی و اختلالات غدد درون ریز

چاقی در کودکان و نوجوانان مخصوصاً دختران نوجوان با ترشح آندروژن و ناکارایی انسولین همراه می باشد که ناکاریی انسولین، خود با افزایش کلسترول، تری گلیسیرید و LDL و همچنین ابتلا به دیابت نوع 2 همراه می باشد. ابتلا به دیابت نوع 1 که معمولاً با پیدایش سه علامت زیاد آب خوردن، دفع ادرار زیاد و لاغری همراه است در کودکان چاق دیده نمی شود.

اختلالات قاعدگی در دختران جوان چاق زیاد و معمولاً در حدود سن 10 سالگی اتفاق می افتد. در بعضی موارد قاعدگی دیرتر و کم و نامنظم است. ازدیاد ترشح آندروژن و انسولین موجب پیدایش مو در صورت و اختلالات قاعدگی در نوجوانان می شود.

4 -  اثر چاقی بر دستگاه گوارش

در دختران چاق ترشح کلسترول در صفرا مخصوصاً، بعد از سن 13 سالگی افزایش می یابد و در نتیجه در سن 17 تا 20 سالگی منجر به تشکیل سنگ کیسۀ صفرا می گردد. مطالعات نشان داده است که احتمال تشکیل سنگ کیسۀ صفرا در دختران چاق ( 14 تا 20 سالگی )، چهار برابر جوانانی است که چاق نیستند، همچنین ممکن است که تجمع چربی در کبد کودکانی که زیاد چاقند، منجر به بیماری و سیروز ( تصلب ) کبد گردد.

برگشت مواد غذایی از معده به مری و اختلال در تخلیۀ معده ممکن است در تعدادی از کودکان چاق دیده شود. این علائم در اثر تجمع چربی در شکم و ایجاد افزایش فشار داخل شکم به وجود می آید.

5 - اثر چاقی بر دستگاه تنفس

بررسی ها نشان داده است که حدود 30 درصد کودکان چاق، دچار آسم می گردند. میزان کارایی ریه ها به واسطه نتایج آزمایش هایی که عملکرد ریه ها را تعیین می کند و در کودکان چاق، کمتر است. مرگ ناگهانی در خواب به صورت توقف تنفس در خواب، در یک سوم کودکانی که زیاد چاق می باشند شایع است.

مقدار اکسیژن خون کودکان چاق در هنگام خواب، کمتر از کودکانی است که چاق نیستند. به نظر می رسد که همین موضوع سبب شود که قدرت یادگیری و به خاطر سپردن این کودکان کمتر گردد.

6 - اثر چاقی بر دستگاه عصبی

افزایش فشار داخل جمجمه که علائم آن سردرد، استفراغ و تاری چشم و دو بینی است، در دختران چاق مخصوصاً در سنین 20 سالگی به بعد دیده می شود. این عارضه نتیجۀ تجمع چربی در شکم می باشد که سبب افزایش فشار شکم و پرده های جنبی شده و منجر به کاهش بازگشت خون از مغز به قلب و در نتیجه افزایش فشار داخل مغز می شود.

7 - عوارض اجتماعی و روانی چاقی و عدم موفقیت در تحصیل

عوارض روانی چاقی بیشتر به صورت کم شدن فعالیت های اجتماعی کودکان و نوجوانان ظاهر می گردد. کودکان در سنین قبل از بلوغ به علت چاق بودن با کودکان دیگر کمتر معاشرت می کنند و در نتیجه دوست و رفیقی برای خود انتخاب نمی کنند. از طرف دیگر کودکانی که چاق نیستند هم دوستان خود را از بین کودکان چاق انتخاب نمی کنند، زیرا اواسط دوران کودکی دورانی است که کودک به اندام خود و دیگران و تناسب آن پی خواهد برد. از این رو کودکان چاق احساس می کنند که به علت چاقی مورد توجه دیگران قرار نمی گیرند و خود را از دیگران دور می بینند و در نتیجه منزوی شده و احساس تنهایی می کنند.

کودکان چاق دچار ضعف اعتماد به نفس می گردند، به طوری که هر چه چاقی کودک بیشتر شود، اعتماد به نفس او کمتر می گردد. کم شدن اعتماد به نفس کودکان چاق و رفتارهای اجتماعی کودکان دیگر سبب می شود که کودکان چاق مخصوصاً دختران چاق نتوانند در تحصیل خود پیشرفت کنند، به طوری که آمار موفقیت در تحصیل و راه پیدا کردن به دانشگاه در نوجوانان چاق، نصف آنهایی است که وزن طبیعی دارند. در تحقیقی که روی بیش از 100 دختر جوان در سنین 16 تا 24 سالگی به مدت 7 سال انجام گرفته، نشان داده شده است، دخترانی که چاق بوده اند موفقیت تحصیلی کمتری دارند و حتی مشاغل مهمی به دست نمی آورند و میزان درک آنها نصف افرادی است که چاق نیستند.

ترس از چاقی در نوجوانان

ترس از چاق شدن در دختران و حتی خانم های جوان، چه آنهایی که چاق هستند یا وزن طبیعی دارند، وجود دارد. بررسی ها نشان داده است که 70 درصد دختران جوان در سن بلوغ سعی می کنند اضافه وزن پیدا نکنند. در بررسی که در مورد تعداد 270 دختر جوان انجام گرفته، مشاهده شده که 50 درصد آنها تصور می کرده اند که چاق هستند، در حالی که وزن آنها طبیعی بوده است.

ترس از چاق شدن در دختران در سن بلوغ سبب می شود که غذا کم بخورند و در نتیجه بلوغ آنها به تأخیر افتد. بعضی از نوجوانان دختر که چاق شده اند، برای نخوردن غذا به سیگار کشیدن روی می آورند که آن هم خود مشکلی به مشکل آنها اضافه خواهد کرد.

آیا معاینۀ کودک چاق به وسیلۀ پزشک ضرورت دارد ؟

کودکی که وزنش زیاد یا چاق است، باید به وسیلۀ پزشک معاینه گردد. زمانی که چنین کودکی برای اولین بار برای چاقی نزد پزشک برده می شود، باید مورد معاینۀ دقیق پزشک قرار گیرد. ابتدا وزن و قد او تعیین گردد و بر روی منحنی وزن  و قد برده شود و پزشک با توجه به قد کودک، اضافه وزن او را به پدر و مادر خود کودک بگوید.

پزشک فشار خون کودک را اندازه گیری می نماید و سپس برای تعیین عوارض چاقی، آزمایش های لازم یعنی مقدار چربی های خون، قند خون و هموگلوبین Alc،  مقدار انسولین خون و آزمایش های کبدی، از کودک به عمل خواهد آورد. اگر آزمایش های مزبور طبیعی باشد و کودک یا نوجوان فقط چاق باشد، پزشک سعی می کند پدر و مادر و کودک را تشویق و ترغیب نماید که توصیه های مربوط به نوع تغذیه و ورزش را انجام دهد.

اگر کودک چاق دچار سردرد، مخصوصاً همراه با استفراغ باشد، نشانۀ افزایش فشار داخل مغز کودک است. خرخر کردن در خواب و اشکال در نفس کشیدن در خواب و خواب آلودگی در روز، نشانۀ اختلال تنفس در خواب می باشد. دردهای شکمی مخصوصاً بعد از خوردن غذای چرب، نشانۀ وجود سنگ کیسۀ صفرا است.

زود به زود ادرار کردن و شب ادراری نشانۀ ابتلای کودک به بیماری دیابت می باشد. درد ناحیۀ لگن و زانو در دختران جوان چاق نشانۀ یکی نشدن و لغزش صفحۀ سر استخوان ران است. اگر کودک، چاق و کوتاه قد است، ممکن است دچار کم کاری عذۀ تیروئید یا مبتلا به بیماری کوشینگ باشد.