تغییر رفتارهای ناپسند از راه تغییر محیط و شرایط

 

تغییر محیط و شرایط ابزاری است که باید بیش از پیش توسط پدران و مادران برای اصلاح رفتار فرزندانشان به کار گرفته شود. تغییرات محیطی در مورد نوزادان و کودکان خردسال بیشتر از کودکان بزرگ تر استفاده می‌شود. زیرا با گذشت زمان، والدین بیشتر روی روشهای لفظی، فرونشاندن و تهدید کردن فرزندشان تکیه کرده و به این ترتیب با غفلت از تغییر شرایط محیطی سعی می‌کنند با گفت و گو کردن فرزند خود را از ادامه رفتار غیر قابل قبولش باز دارند. با توجه به اینکه تغییر شرایط محیطی در مورد همه کودکان بسیار آسان تر و مؤثرتر است، عدم استفاده از آن جای تأسف دارد. پدران و مادران طبیعتاً پس از آگاه شدن از گستردگی میدان کاربرد تغییر شرایط محیطی به استفاده از آن بیشتر رغبت نشان خواهند داد.

روشهای قابل استفاده به شرح زیر می‌باشند:

1. پربار کردن و غنی سازی محیط
2. کاستن از شدت فعالیتهای مورد علاقه کودک
3. ساده و غیر پیچیده کردن شرایط محیط
4. محدود کردن فضای فعالیت کودک
5. ایمن سازی محیط برای کودک
6. تغییر دادن ماهیت فعالیت
7. آماده کردن کودک برای تغییر شرایط محیط 
8. برنامه ریزی قبلی برای نوجوانان و فرزندان بزرگ تر

 

  

پربار کردن و غنی سازی محیطی

هر معلم زبده کودکستان می‌داند که یکی از راه های مؤثر برای متوقف کردن یا جلوگیری از رفتار غیر قابل قبول کودکان این است که برایشان برنامه های جالب و سرگرم کننده تدارک دیده شود. یعنی شرایط محیطی آنان با در نظر گرفتن فعالیتهای شادی آفرینی مانند بازی، سرگرمی، کتاب خوانی، عروسک بازی و غیره بهبود یابد. والدین هم می‌توانند از همین روش استفاده کنند زیرا کودک هنگامی که درگیر فعالیتهای نشاط آور شود، احتمال کمتری وجود دارد که برای والدینش رفتاری مزاحمت آفرین از خود نشان دهد. برخی از والدین اعلام کرده اند که با تخصیص بخشی از خانه به محل تفریح و سرگرمی فرزندشان نتایج بسیار خوبی گرفته اند. این محل باید جایی باشد که کودک بتواند بدون اینکه مزاحمتی فراهم آورد یا خسارتی وارد کند، به تفریح دلخواه خود بپردازد. سفر با اتومبيل هم در مواقعی که کودک خیلی بهانه گیری می‌کند، می‌تواند در نظر گرفته شود. بعضی از والدین تلاش می‌کنند برای احتراز از سر رفتن حوصله فرزندشان انواع و اقسام وسایل تفریحی را برای فرزندشان فراهم کنند.

بسیاری از پدران و مادران می‌دانند که با مجاز کردن فرزندشان به دعوت کردن از دوستانش به خانه احتمال رفتار غیر قابل قبول او را به طور چشمگیری کاهش خواهند داد. و اینکه کودکان در حضور دو یا سه نفر از دوستانشان برای تفریح ، معمولا کمتر از موقعی که تنها هستند شر به پا می‌کنند. وسایلی مانند اسباب بازی، وسایل نقاشی و سرگرمی می‌تواند تا حد زیادی کودک را از شیطنت و کارهای ناپسند باز دارد. والدین به کرات فراموش می‌کنند که فرزندشان همانند بزرگسالان نیاز به انجام فعالیتهای جالب و سرگرم کننده دارد.

 

 

 

کاستن از شدت فعالیتهای مورد علاقه کودک

گاهی اوقات کودک خوب است درست قبل از خواب به فعالیت کم هیجان تری مشغول باشد. والدین، به خصوص پدران، گاهی فرزندشان را قبل از خواب با خوردن غذا وارد فعالیتهای پرهیجان و برانگیزنده می‌کنند و سپس انتظار دارند که فرزندشان بی درنگ آرام و ساکت شود. در این گونه موارد، شرایط محیط به جای پر هیجان شدن باید کم هیجان شود. بخش عمده ای از جوش و خروش فرزند در این گونه مواقع را می‌توان با کاهش هیجان آفرینی محیط کنترل نمود.

 

  

ساده و غیر پیچیده کردن شرایط محیط

کودکان اغلب به دلیل پیچیده و بغرنج بودن اوضاع یا وارد رفتار غیر قابل قبول شده و در نتیجه مزاحم والدينشان می‌شوند، یا از انجام یک فعالیت کاملا منصرف می‌شوند و کارهای تهاجمی از آنها سر می‌زند و به خود می‌پیچند و گریه می‌کنند. 

شرایط محیط خانه باید به گونه ای باشد که کودک بتواند با ایمنی و راحتی به فعالیت و بازی بپردازد و بتواند اوضاع را تحت کنترل داشته باشد. بسیاری از والدین با اقداماتی از قبیل موارد زیر شرایط محیط خانه را برای فرزندشان ساده و غیر پیچیده می‌کنند:

خرید لباسهایی که کودک به آسانی بتواند به تن کند.

فراهم کردن چهار پایه ای که با استفاده از آن کودک بتواند به وسایل خود دسترسی پیدا کند.

خرید وسایل غذاخوری خاص کودکان.

نصب جالباسی در ارتفاع مناسب.

خرید فنجان و لیوان نشکن.

نصب دستگیره در ارتفاع قابل دسترسی برای کودک.

استفاده از رنگ قابل شست و شو در دیوارهای اتاق کودک

 

 

 

محدود کردن فضای فعالیت کودک

قرار دادن کودکی که شیطنت می‌کند در تخت نرده دار راهی برای محدود کردن موقتی فضای فعالیت کودک است تا در نتیجه آن به فکر تغییر رفتارش بیفتد. قفل کردن در حیاط یا خانه هم کودک را از خانه بیرون رفتن خودسرانه باز می‌دارد. برخی از والدین فضای خاصی را در خانه در نظر می‌گیرند تا کودک بتواند بدون ریخت و پاش غیر قابل قبول به بازی و تفریح بپردازد. برای مصونیت از سروصدای کودک هم می‌توان محل خاصی را اختصاص داد. کودکان هم تا جایی که آزاد و راحت باشند و به خواسته های خود برسند، این گونه محدودیتها را می‌پذیرند. گاهی اوقات هم کودک محدودیتها را نمی‌پذیرد و درگیری ایجاد می‌کند. 

 

  

ایمن سازی محیط برای کودک

هر چند اکثر والدین وسایل خطر آفرینی چون دارو، چاقو و مواد خطرناک را از دسترس کودکان دور نگه می‌دارند، ولی اقدامات احتیاطی زیر هم می‌تواند در ایجاد ایمنی برای کودک مؤثر باشد.

قرار دادن دسته دیگ و قابلمه در عقب ترین قسمت اجاق

خریدن فنجان و لیوانهای نشکن

دور نگه داشتن کبریت از دسترس کودک

تعویض سیم و کابلهای فرسوده

قفل کردن در زیرزمین

دور از دسترس گذاشتن اقلام گرانبها و شکستنی

قفل کردن در جعبه ابزار

گذاشتن فرش لاستیکی یا پلاستیکی کف وان یا دوش حمام

نصب توریهای ایمنی در طبقات بالا

جمع آوری کردن فرشهای لیز

هر خانواده ای باید روش مناسبی را برای نظارت در ایمنی خانه انتخاب کند. ایمنی محیط زندگی کودک را می‌توان با اندکی زحمت و هزینه کم تأمین کرد.

 

 

 

تغییر دادن ماهیت فعالیت

اگر فرزند شما دارد با یک چاقوی تیز بازی می‌کند، به او یک چاقوی کند بدهید. اگر سراغ لوازم آرایش شما رفته، به او شیشه های خالی آن را بدهید. اگر مشغول کندن صفحات مجله مورد علاقه شماست، به او مجله ای را بدهید که لازم ندارید. و بالاخره، اگر می‌خواهد با مداد رنگی روی دیوار نقاشی کند، به او ورقه بزرگ نقاشی بدهید.

اگر بدون جایگزینی چیزی را از کودک خود بگیرید، احتمالا او را ناراحت و گریان می‌کنید. در صورتی که کودک اغلب یک وسیله جایگزین را بدون غرولند قبول می‌کند، به شرط اینکه پدر یا مادر آن را با آرامی و خوشرویی به او پیشنهاد کند.

 

  

آماده کردن کودک برای تغییر شرایط محیط

بسیاری از رفتارهای ناپسند کودک را می‌توان با از پیش آماده کردن کودک برای شرایط جدید خنثی کرد. مثلا اگر پرستار او نمی‌تواند روز چهارشنبه بیاید، بهتر است از روز دوشنبه او را برای قبول پرستار جایگزین آماده کنید. اگر قرار است برای تعطیلات به کنار دریا بروید، بهتر است کودک را از مدتها قبل آماده رویارویی با شرایط جدید کنید. او را از اینکه در جای نا آشنایی باید بخوابد، با دوستان جدیدی همسفر باشد، باید بدون دوچرخه اش سر کند و یا ممکن است با امواج بزرگ دریا روبه رو شود و از این قبیل آشنا کنید.

کودکان گنجایش زیادی برای تطبیق دادن خود با شرایط جدید را دارند، به شرط اینکه والدین آنها را از قبل برای این شرایط آماده کنند. این مطلب حتی در مواردی که کودک ممکن است با درد و ناراحتی مواجه شود، مانند رفتن به دکتر و احتمال تجویز آمپول صادق است. آگاهی دادن قبلی و حتی گفتن به آنها که آمپول ممکن است برای چند لحظه دردآور باشد، می‌تواند در افزایش توان آنها برای قبول شرایط نامطلوب بسیار مؤثر باشد.

 

 

 

برنامه ریزی قبلی برای نوجوانان و فرزندان بزرگتر

مناسب نمودن شرایط محیط در مورد نوجوانان هم می‌تواند از درگیری ها ممانعت کند ، زیرا نوجوانان هم به داشتن فضای اختصاصی برای متعلقاتشان و همچنین داشتن استقلال و فعالیتهای مستقل نیازمندند. در زیر توصیه هایی را درباره افزایش دادن میدان رفتار قابل قبول برای فرزندان بزرگ تر ملاحظه می‌کنید:

برای فرزندتان ساعت زنگ دار فراهم کنید.

برای فرزندتان کمدی مناسب که دارای جای آویختن وسایل باشد در نظر بگیرید.

محلی را برای یادداشت پیامهای تلفنی پیش بینی کنید.

برای فرزندتان دفتر یادداشت روزانه فراهم کنید.

طرز استفاده از وسایل منزل را با او مرور کنید.

فرزندتان را از پیش درباره زمان برگزاری مهمانی ها باخبر کنید تا فرصت کافی برای مرتب کردن اتاقش داشته باشد.

برای او یک کلید یدکی ورود به خانه در نظر بگیرید.

پول توی جیبی او را به جای هفتگی ماهانه بدهید و از پیش با او توافق کنید چه مخارجی را مجبور نیست از محل آن تأمین کند.

مسائل مهمی چون مهلت آمدن به خانه، شرایط بیمه شخص ثالث و وظیفه او در صورت وقوع تصادف با اتومبیل، عواقب مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر را با او در میان بگذارید.

اگر قرار است نوجوان لباس هایش را خودش با ماشین لباسشویی بشوید، مواد و وسایل لازم را از پیش برایش فراهم کنید.

به او توصیه کنید که همواره کارت تلفن با خود داشته باشد تا بتواند در مواقع ضروری به شما تلفن بزند. اگر غذایی مخصوص مهمانان در یخچال گذاشته اند، او را از این بابت آگاه کنید.

از فرزندتان بخواهید فهرست دوستان و شماره تلفن آنها را در اختیار شما بگذارد تا در موارد ضروری بتوانید او را پیدا کنید.

اگر قرار است فرزندتان کمکی را در پذیرایی از مهمانان انجام دهد او را از پیش باخبر کنید.

از فرزندتان بخواهید فهرستی از فعالیتهای موردنظر در سفر قریب الوقوعتان تهیه کند.

از فرزندتان بخواهید اطلاعات مربوط به پیش بینی وضع هوا را کسب کند تا بتواند با لباس مناسب به مدرسه برود.

اگر کار پر مشغله و ضروری پیش آمده که باید حتما بدون مزاحمت در خانه انجام دهید، فرزندتان را از بابت ساعت گرفتن دوش و خوابش مطلع کنید.

اگر مسافرت کاری در پیش دارید، فرزندتان را از پیش آگاه کنید تا برنامه هایش را هماهنگ کند.

طرز یادداشت کردن پیامهای تلفنی را به او یاد دهید.

همواره قبل از وارد شدن به اتاقش در بزنید.

فرزندتان را در مذاکرات مربوط به برنامه های خانوادگی شرکت دهید.

قطعا پدران و مادران در این رابطه اقدامات دیگری را می‌توانند در نظر داشته باشند. پدر و مادر هر چه به شرایط محیط خانواده کیفیت بهتری ببخشند، زندگی با فرزندشان شیرین تر شده و زحمت آنان برای مهار کردن والدینی که از طریق دوره های آموزشی ما در نهایت می‌آموزند که روی اصلاح محیط خانواده بیشتر تکیه کنند، ابتدا باید تغییراتی را در دیدگاه خود نسبت به فرزندان خود و حقوق آنان به عمل آورند.

یکی از این تغییرات به این پرسش مربوط می‌شود که خانه به چه کسی تعلق دارد. بسیاری از شرکت کنندگان در کلاسهای ما بر این باورند که خانه متعلق به پدر و مادر است و بنابراین فرزندان باید طوری تربیت شوند که رفتاری معقول و مناسب داشته باشند. معنی این باور این است که کودکان باید کنترل و سرزنش شوند تا با هر درد و رنجی که شده انتظارات مورد نظر صاحبخانه را که همان پدر و مادر باشد، برآورده کنند. این قبیل والدين به ندرت پس از تولد فرزندشان در نظر می‌گیرند که باید اصلاحات قابل ملاحظه ای را در شرایط محیط خانه به وجود آورند. آنها معتقدند که شرایط باید همان طور که قبل از تولد فرزندشان بوده باقی بماند و انتظار دارند فرزندشان خود را با آن شرایط وفق دهد. ما با والدین این پرسش را مطرح می‌کنیم:« اگر امروز به شما خبر می‌دادند که قرار است از هفته آینده پدر یا مادر نیمه معلول خود را که گاهی باید با صندلی چرخدار حرکت کند به منزلتان بیاورید، چه تغییراتی در خانه به عمل می‌آوردید؟» از میان پاسخهای گوناگونی که می‌شنویم، این موارد جلوه بیشتری دارد:

فرشهای کوچک را جمع آوری می‌کردیم.

روی راه پله نرده نصب می‌کردیم.

مبلمان خانه را طوری مرتب می‌کردیم که عبور صندلی چرخدار آسان باشد.

وسایل پر مصرف را در جایی قرار می‌دادیم که به راحتی قابل دسترسی باشند.

برای آگاهی از شرایط اضطراری برایش زنگ خطر تهیه می‌کردیم.

برایش یک خط تلفن اختصاصی تهیه می‌کردیم.

میزهایی را که ممکن است به آسانی بیفتند، بر می‌داشتیم.

راهی برایش درست می‌کردیم که به راحتی بتواند با صندلی اش وارد حیاط شود.

داخل وان حمام کف پوش لاستیکی قرار می‌دادیم.

هنگامی که والدین در می‌یابند که چه تغییرات وسیعی را حاضرند به خاطر پدر یا مادر خودشان ایجاد کنند، طبعاً آمادگی بیشتری پیدا می‌کنند که برای فرزند خود هم تغییرات مناسب را به وجود آورند. والدین در بررسی رفتار خود نسبت به پدر یا مادر معلولشان در مقام مقایسه با فرزندان خود در مورد اینکه خانه متعلق به کیست با تناقض مواجه می‌شوند. بسیاری از آنان تلاش می‌کنند به پدر یا مادر معلول خود اطمینان دهند که خانه اکنون خانه آنها هم هست، ولی در باره فرزندان خود این چنین نمی‌کنند. برای من جای شگفتی دارد که می‌بینم تعداد فراوانی از والدين دیدگاه و رفتارشان نسبت به مهمانان به مراتب احترام آمیزتر از دیدگاهشان نسبت به فرزندشان است. چه بسیارند والدینی که چنان رفتار می‌کنند که گویی همه تغییرات و وفق دادنها باید از سوی فرزندشان صورت گیرد.