تحقیقات متعدد نشان داده است که تغذیه کودک در فعالیت مغز ( فکر کردن، یاد گرفتن و خُلق و خو ) اثر دارد. بنابراین به کودکان باید غذاهایی که مورد نیاز بدنشان و مخصوصاً برای مغزشان مناسب است داده شود تا مغزشان به طور طبیعی کار کند. حدود 20 تا 25 درصد تمام کالری ( انرژی ) که از طریق غذا وارد بدن هر کودک می شود، در مغز مصرف می گردد.
بنابراین اگر کودک بهتر تغذیه شود، مغز او بهتر کار می کند ( غذای بهتر، مغز بهتر ). تغذیۀ خوب و کافی و سالم خانواده موجب می شود که همۀ افراد خانواده فعالیت مغزی طبیعی داشته باشند و خوب فکر کنند، خوب یاد بگیرند و رفتار مناسبی با هم داشته باشند.
ساختمان مغز : مغز انسان از چندین تریلیون سلول تشکیل شده است که هر یک از آنها را سلول عصبی ( نُرون ) می نامند. هر سلول عصبی نیز رشته هایی دارد که به آنها اَکسُون و دِندریت گفته می شود. پیام های عصبی از طریق این رشته ها به سلول های دیگر انتقال می یابد. ماده ای پیام ها را از یک سلول به سلول دیگر انتقال می دهد رابط های شیمیایی ( نُروتِرانسمیتر ) می نامند.
تغذیۀ صحیح و سالم از سه را در مغز اثر می کند : 1 - سلول های عصبی که خود نیاز به مواد غذایی مناسب دارند تا عمل خود را انجام دهند. 2 - پوشش یا غلاف اَکسون ها که مانند پوشش کابل های سیم برق عمل می کنند و پیام ها را به صورت امواج الکتریکی از یک سلول به سلول دیگر منتقل می کنند، به مواد غذایی نیاز دارند. 3 - ساخته شده و تعادل واسطه های شیمیایی ( نروترانسمیترها ) به مواد غذایی اختصاصی نیاز دارند. بنابراین برای این که مغز کار خود را به خوبی انجام دهد، باید مواد غذایی مورد نیاز هر سه قسمت سلول های مغزی به آنها برسد. اگر کودک و نوجوان مواد غذایی که مورد نیاز سلول های مغزی اوست مصرف نکند، فکر کردن، یاد گرفتن او مختل و دچار کج خُلقی می گردد.
رشد مغز در دوران داخل رحم مادر، سریع و از رشد سایر اعضای بدن بیشتر است، مخصوصاً مغز در دوم و سوم دوران داخل رحمی در مقایسه با ماه های دیگر به سرعت رشد می کند. وزن مغز در شش ماه اول دوران داخل رحم مادر در حدود 20 درصد وزن کل بدن است، اما در هنگام تولد 15 درصد و در سنین بزرگسالی حدود 3 درصد وزن بدن می باشد.
این اعداد نشان دهندۀ این است که مغز کودک در دوران داخل رحم مادر به سرعت رشد می کند. دوران داخل رحمی، زمان بسیار حساسی است و سوء تغذیه، عفونتها و سیگار کشیدن و اعتیاد مادر حامله در سلول های مغز که در حال تشکیل شدن و رشد هستند، اثر می گذارد و موجب اختلالات و ضایعات مغزی می گردد. بنابراین تغذیه مادر در دوران آبستنی و همچنین در دوران شیر دادن باید دارای مواد غذایی باشد که برای رشد مغز ضرورت دارد.
وزن مغز در هنگام تولد، حدود 400 گرم و در سن 6 ماهگی تقریباً دو برابر و در 3 سالگی سه برابر می شود. این افزایش وزن مغز بعد از تولد نتیجۀ رشد سلول های مغز و اضافه شدن غلاف میلین است. ( میلین ماده نرمی است که دیوارۀ اَکسون های سلول های مغز را مانند غلافی می پوشاند ).
وزن مغز کودک در سن 6 سالگی 90 درصد مغز یک فرد بالغ است. ( وزن مغز افراد حدود 1200 تا 1400 گرم است )، سپس رشد آن بسیار کند می شود تا این که در سن 50 سالگی رشد مغز متوقف و پس از آن وزن مغز به تدریج کم می شود.
چون مغز کودکان مخصوصاً در سال اول تولد به سرعت رشد می کند، بنابراین تغذیۀ کودکان در این زمان باید صحیح و کافی باشد. متخصصین کودکان به دلیل اهمیت تغذیه مخصوصاً در سال اول تولد، به هم مادران توصیه می کنند که تغذیۀ کودک در تمام سنین مهم است، ولی در سال اول تولد، مهم تر و حساس تر می باشد. در این زمان تغذیۀ کودک باید صحیح و کافی باشد، زیرا رابط های سلول های مغز با یکدیگر در این دوران پایه گذاری و کامل می گردد. اگر در سال اول تولد، تغذیۀ کودک کافی و کودک نیز از شرایط یادگیری برخوردار باشد، مغز او رشد و تکامل بیشتری خواهد داشت. غیر از تغذیۀ صحیح و کافی در سال اول تولد، مغز کودک به محرک های مغزی نیز نیاز دارد.
مغز کودک از لحظۀ تولد برای یادگیری آمادگی دارد، اگر پدر و مادر و اطرافیان با کودک صحبت کنند و او را در معرض اشیاء مختلف و جالب قرار دهند ( به طور مثال هنگام پوشاندن لباس و کفش به او بگویند این کفش برای این پا و کفش دیگر برای پای دیگر شماست )، به سلول های مغز او فرصت می دهند که رشد کنند و فعال گردند. در این صورت مغز کودک نیز خود نیروئی کسب می کند که فکر کند و خود یاد بگیرد.
متخصصین کودکان در هنگام معاینۀ کودکان در سال اول و دوم تولد، دور سر آنان را اندازه می گیرند تا به رشد طبیعی مغز پی ببرند. اندازۀ دور سر در هنگام تولد نوزاد 34 تا 35 سانتی متر، در 6 ماهگی 44 سانتیمنتر و در یک سالگی 47 سانتیمتر می باشد.
افزایش دور سر کودکان در سال اول تولد ( 12 سانتی متر ) نشانۀ رشد سریع مغز می باشد. در سال دوم تولد به دور سر کودکان فقط 2 سانتی متر اضافه می شود. میزان اضافه شدن دور سر کودکان در سال های بعد بسیار کم خواهد بود، به طوری که دور سر در چهار سالگی 4/50 و در پنج سالگی 8/50 سانتیمتر می باشد.
کودکان مخصوصاً در 5 سال اول تولد در حال رشد و تکامل می باشند، چون مغز کودک فرماندۀ تمام اعضاء و دستگاه های بدن و مرکز درک، حافظه، توجه و آموختن است، بنابراین نیاز مغز به اکسیژن و انرژی در این سنین بیشتر است و برای رشد و تکامل سلول های مغز و عمل آنها، مواد غذایی اختصاصی نیاز است.
این مواد اختصاصی عبارتند از :
کولین : حدود 30 درصد وزن خشک مغز در کودکان سالم از کولین تشکیل شده است. مهم ترین و مؤثرترین واسطۀ شیمیایی مغز انسان استیل کولین می باشد. برای این که کودک و نوجوان حافظۀ طبیعی داشته باشد، باید مقدار استیل کولین مغز او طبیعی باشد.
استیل کولین موجب می شود که پیام های عصبی از یک سلول به سلول دیگر منتقل گردد. این ماده در مغز نوزادان زیاد است ولی هر چه سن بیشتر می شود، مقدار استیل کولین مغز و مواد تشکیل دهندۀ آن کاهش می یابد. برای ساخته شدن استیل کولین وجود ویتامین های B1، B6، B12 و ویتامین C و همچنین لِسیتین ضروری است.
اگر کودک یا نوجوان مواد غذایی که دارای مواد اولیه که برای ساختنِ استیل کولین نیاز است مانند تخم مرغ، دانه ها، مغزها، ماهی و گوشت، سبزی ها و میوه ها را نخورد، دچار اختلال در یادگیری، بی خوابی، کج خلقی و تحریک پذیری می گردد. اگر کودکی چنین علائمی دارد و تغذیۀ او در گذشته نا کافی بوده است و مشکل تغذیه چه به علت رفتاری یا بیماری داشته است، باید تغذیۀ او اصلاح و در ضمن املاح کلسیم، منیزیم، روی، آهن و ویتامین ها به صورت دارو به او داده شود.
لِسیتین : لِسیتین یک نوع چربی است، این ماده سبب انتقال امواج عصبی مغز از یک سلول به سلول دیگر می گردد. کولین و لسیتین دو مادۀ مهم برای تولید استیل کولین می باشند که مهم ترین واسطۀ شیمیایی مغز در عملکرد حافظه و فعالیت های سلول های مغز می باشد.
غذاهایی که دارای لسیتین می باشند عبارتند از : زردۀ تخم مرغ، آجیل ها، گندم سبوس دار، سویا، ذرت، جگر و روغن های گیاهی. روغن سویا دارای دو درصد لسیتین است و همچنین دارای اسیدهای چرب اُمِگا 3 و اُمِگا 6 می باشد، در صورتی که دانه های گیاهی دیگر فقط اسیدهای چرب اُمِگا 6 دارند.
.png){kind=icon}
