تکامل کلامی کودک
کودکان صحبت کردن را چگونه می آموزند؟
کودکان صحبت کردن را زودتر از خواندن و نوشتن می آموزند و مهارت زبانی به معنای صحبت کردن وفهمیدن سخنان دیگران است. سه عامل اصلی مرتبط با گفتار در کودک، عبارت است از: توانایی فکری کودک در استفاده از مهارت زبانی، هوش و محیط. علاوه بر این عوامل، توانایی تقلید از دیگران بخصوص والدین و سایر اعضای خانواده نیز از اهمّیت بسزایی برخوردار است.
چگونه میتوانم فرزندم را به شروع صحبت تشویق کنم؟
زمان بیشتری را با فرزندتان بگذرانید و به او توجّه کنید. در مورد کاری که میخواهید انجام دهید با او صحبت کنید و در حین صحبت به چشم هایش نگاه کنید. گفتارتان شفّاف و رسا باشد و هنگام صحبت کردن، عوامل مخل را تا جایی که میتوانید کم کنید. به فرزندتان هم فرصت اظهار نظربدهید.برایش کتاب بخوانید، داستان تعریف کنید و شعرهای کودکانه و خنده دار بخوانید و آموزش دهید. تمامی این عوامل در یادگیری زبان نقش مهمّی را ایفا میکنند. از آنجا که کودک همه چیز را تقلیدمیکند، از گفتار کودکانه بپرهیزید. کودک ممکن است کلمه بیسکویت را بیک بیک ادا کند. وقتی فرزندتان کلمه ای میگوید، آن را تکرار کنید و در یک جمله قرار دهید؛ مثلاً بگویید: بله، مامان یک بیسکوییت شکلاتی میخورد.
چه هنگام فرزندم میتواند کلمات را درست ادا کند؟
تلفّظ کلمات در کودک به موازات تکامل جسمی او تکمیل میگردد. تلفّظ صداهای صامت از تلفّظ صداهای مصوّت سخت تر است. کودک در حدود پنج سالگی میتواند صدای «چ»، «ج» و «ل» را تلفّظ کند؛ امّا صداهای «ث» و «د» را ممکن است تا دو سال بیشتر و یا حتّی بیشتر نتواند خوب تلفّظ کند. با صدای شفّاف و رسا، به صحیح تلفّظ کردن کودک کمک کنید. نباید بلافاصله تلفّظ کردن اشتباه کودک را اصلاح کنید، بلکه او را تأیید و سپس درست آن را تکرار نمایید. حرکات تقلیدی اساس یادگیری زبان در کودکان است و به همین دلیل است که دوقلوها تلفّظ صحیح را دیرتر از سایر کودکان یاد میگیرند.
ما خانوادهای دو زبانه هستیم، آیا یادگیری زبان در فرزندم به تأخیر میافتد؟
خیر، کودکانی که در معرض بیش از یک زبان باشند، مانند سایر کودکان در تلفّظ یکسان هستند. آنهامعمولاً هنگام ادای حتّی یک جمله، از یک زبان به زبان دیگر میروند. این امر والدین آنها را نگران میکند که مبادا فرزندشان نتواند صحیح صحبت کردن را بیاموزد؛ امّا در واقع چنین نیست و این گونه افراد دیرتر یا کمتر از سایرین صحبت نمیکنند. چنانچه فرزندتان در صحبت کردن مشکل دارد و دیرتر به حرف آمده است، علّت چیز دیگری است.
فرزند من چگونه استفاده از زبان را یاد میگیرد؟
الگوی فراگیر زبان در هشت هفته اوّل توّلد، نوزاد فقط بعضی صداها را به صورت نامفهوم ایجادمی کند. در حدود دو تا شش ماهگی، او فقط قهقهه و بعضی صداها را بخصوص وقتی به او توجّه می کنید، تولید میکند.در شش الی دوازده ماهگی، او فقط قهقهه و بعضی صداها را بخصوص ایجاد مصوّت ها، بازی میکند.
در حدود دوازده الی هجده ماهگی، کودک بعضی از کلمات تک هجایی را تولید میکند. او هر کلمه را به تنهایی به کار میبرد، امّا ممکن است کلمه های مشابه را برای چند مفهوم استفاده کند.
کودکانی که در خانواده های چند زبانه هستند، صداهای مختلفی را تولید میکنند.
در هجده الی بیست و چهارماهگی، فرزند شما میتواند کلمات و برخی جملات ساده را تکرار کند ودرخواست آب و غذا داشته باشد. او در این مرحله کلمات کوچک را به هم وصل میکند و جملات کوچکی را میسازد.
در 2 الی 2/5 سالگی، فرزندتان زیاد صحبت میکند و عموماً جملات مختلفی را میگوید و از ضمایر شخصی (من-تو-او) استفاده میکند.
در 2/5 الی 3 سالگی، کودک میتواند جملات سه کلمه ای و یا بیشتر را به کار ببرد و درخواست های مختلف و پیچیده را درک کند. کودک بین 500 تا 1000 واژه را میداند.
در 3 الی 4 سالگی، کودک در پی تکمیل مهارت زبان مادری از لحاظ دستوری و ...است، امّا هنوز هم در تلفظ و ادای کلمات به مهارت کامل نرسیده است.
در 4 الی 5 سالگی، دامنه لغات کودک رو به افزایش است. درک و تولید زبان به صورت گسترده ای در او رشد می یابد، حروف الفبا را میشناسد و حتّی ممکن است قادر باشد بعضی از آنها را بنویسد. صدای او هنوز کودکانه است، امّا دیگر کودکانه صحبت نمیکند.
چگونه به کودکم بفهمانم که کلمات زشت را به کار نبرد؟
اگر به فرزندتان بگویید حرف زشت نزن، فایده چندانی نخواهد داشت. کودک مفهوم کلمه را درک نمی کند و دلیل ناراحتی شما را نمیفهمد. بهترین سیاست، ناشنیده گرفتن حرف اوست. او این کلمات را ازجایی یادگرفته است، بنابراین مراقب باشید بزرگسالان و سایر کودکانی که با او ارتباط دارند پیش اواین کلمات را به کار نبرند.
فرزندم لکنت زبان دارد، چگونه میتوانم به وی کمک کنم؟
تمام کودکان گاه مِنّ و مِن میکنند، امّا لکنت زبان واقعی، دائمی است. هر چه کودک زمان طولانی تری دچار لکنت باشد، رها کردن این عادت برای او سخت تر است. گاهی قبل از اینکه کودک سه ساله شود، باید او را به گفتار درمانی ببرید؛ البته ابتدا موضوع را با پزشک وی مطرح کنید. اگر پزشک موافق نبود، نیازی به گفتار درمانی نیست. در ضمن نباید برای افزایش سرعت گفتار کودک، سرعت خود را بالاببرید. سعی کنید هنگامی که کسی صحبت میکند، به وی در بیان گفتارش کمک نکنید و فرصت دهید تا با حوصله و آرامی صحبت کند.
آیا تلویزیون سبب پیشرفت مهارتهای زبانی میشود یا مانع از پیشرفت آن است؟
برنامه های تلویزیونی خوب و مفید میتواند به رشد و بهبود مهارتهای زبانی کودک و نیز شناخت دنیای پیرامون وی کمک کند. اگر همراه کودک بنشینید و در تجارب وی شریک شوید و صحنه هایی راکه در تلویزیون اتّفاق میافتد برایش توضیح دهید، سود آموزشی بیشتری دارد. امّا یک مشکل هم وجود دارد. ممکن است سرعت برنامه تلویزیونی با رشد فرزندتان مطابقت نداشته باشد، یا اینکه محتوای مناسبی نداشته باشد. اصولاً تصادفی و اتّفاقی نگاه کردن برنامه های تلویزیون اثر خوبی ندارد، بنابراین تماشای برنامه های تلویزیون را کنترل کنید.
چه موقع باید فرزندم قادر به خواندن باشد؟
در 4 سالگی، اغلب کودکان حروف را تشخیص می دهند امّا نمیتوانند آنها را بخوانند یا بنویسند. این توانایی در پنج یا شش سالگی به وجود می آید. اگر فرزندتان شروع به خواندن کند، او را متوقّف نسازید و اجازه دهید همراه با شما و یا به تنهایی از خواندن لذّت ببرد. او را برای خواندن یا نوشتن تحت فشار نگذارید و یا برای خواندن وی برنامه ریزی نکنید، زیرا ممکن است این برنامه با برنامه مدرسه او در آینده هماهنگ نباشد و سبب سردرگمی کودک گردد. حتّی اگر این برنامه با برنامه مدرسه وی هماهنگ باشد، اجبار کودک به خواندن مفید نیست.
راهنمایی والدین
فرزندم هنوز صحبت نمیکند!
گاه برخی از والدین تأخیر در صحبت کردن کودک را نادیده میگیرند، حال آنکه بعضی دیگر نگرانندکه چرا فرزند دوساله شان در رابطه با معنای زندگی صحبت نمیکند. معمولاً یادگیری زبان در کودکان درزمان معینی رخ نمیدهد. اگر کودکی خوب بفهمد و از لحاظ شنیداری مشکلی نداشته باشد، سرانجام به حرف خواهد آمد. با این حال چنانچه کودک 18 ماه ای حرف نمیزند، لازم است تحت آزمایش و بررسی قرارگیرد.
علّت چیست؟
اوّلین چیزی که لازم است بررسی شود، شنوایی کودک است. زیرا کودک باید بتواند بشنود تا بیاموزدصحبت کند. اشکال درشنوایی یکی از عوامل مهم تأخیر در گفتار است. پزشک کودکتان میتواند تست شنوایی او را انجام بدهد. دلایل دیگر تأخیر در گفتار کودک، عبارتند از:
نبود محرّک کلامی بزرگسالان
این امر درخانواده های بزرگ و دوقلو ممکن است رخ دهد.
نداشتن ثبات عاطفی
کودک به احساس امنیت و آسایش نیازدارد.
کند ذهنی
این نقص معمولاً به دیگرزمینه های رشد نیزارتباط دارد.
اوتیسم
این بیماری به دلیل نبود ارتباط های اجتماعی با سایرمشکلات عاطفی است.